Eshte e djele. Heret. Jemi ne tren; une, Mr. T. dhe femijet. Po largohemi nga rutina e javes per ne Bern, kryeqyteti zviceran. Jemi rehatuar neper sediljet tona; une me te dy femijet ne sediljen e majte, Mr. T. ne sediljen e djathte. Kemi nxjerre librat e gazetat dhe kemi zhytur kokat ne to. Nuk ka shume njerez ne vagon; disa familje qe ndoshta, ashtu si edhe ne, po i cojne femijet ne kopshtin zoologjik. Mbreteron nje heshtje e mrekullueshme, nga ato qe njeriu i gjen vetem ne tren. Lexojme.
Heshtjen e prishin zera te larte te rinjsh qe sapo kane hyre ne vagonin tone. Qeshin, perdorin fjale vulgare dhe ulen direkt mbas sediljeve tona. Ndjej eren e lekures, me vjen pak si ere palarje. Behem kurioze dhe kthej koken mbrapa te shoh. Nga ana e djathte, mbas sediljes se Mr. T. jane ulur tre te rinj; mbas meje dy: njerit i shoh fytyren, tjetrit vetem majen e kokes. Rri nje minute duke i veshtruar. I riu te cilit arrij t'i shoh fytyren ka floke bionde, te prere shkurt, me pak balluke. Duhet te jete i gjate, eshte i imet dhe mbi te njezetat. Sy bojeqielli. Ne te vertete aspak i shemtuar. I shoh xhaketen e lekures; e zeze, paksa e fryre. Ndjej dyshimin e pare te me vije dhe kerkoj. E gjej. T-shirti poshte xhaketes eshte i zi. Mbi te mbishkrimi: Neonazi Argau.
Rruga per ne Berne kalon permes kantonit te Argaut, nje kanton qe njihet si Hochburg (keshtjelle) e Partise Popullore, SVP. Nje kanton qe ne koloritin lokal te hierarkive luan gjithmone rolin e percmuar te "atij": konservativ, i thjeshte ne mendje, klient i Dolce&Gabana, fabrika qe prodhon tussis (femra te reja, plot makiazh, me bark zbuluar, pantallona te ngushta, taka te larta) dhe neonazistet. Kantoni me perqendrimin me te madh te te huajve nga Ballkani.
Zbulimi i neonazisteve ishte njera nga ato cudite qe shoqeruan njohjen time me vendin e ri. Nje nga ato cudite qe me shoqeron deri me sot. Per here te pare i pashe ne nje 1 Gusht, ne televizor; teksa lajmet percillnin fjalimin e pervitshem te presidentit te Zvicres. Me 1 Gusht 1291; perfaqesues te tre kantoneve, Uri, Schwyz dhe Unterwalden; u mblodhen ne nje vend te quajtur Rütli dhe vendosen krijimin e Zvicres. Pikerisht, ne vendin e quajtur Rütli, ku presidenti i Zvicres mban fjalimin perkujtimor; neonazistet, disa dhjetera, prishen fjalimin e presidentit. Me fishkellima, me thirrje, me bilbila; me ze te larte, me i larte se ai i presidentit. Publiku sheh dhe hesht. Policia sheh dhe hesht.
Identifikimi i te rinjve me nazistet eshte dhe ngelet per mua i pashpjegueshem. Por, ndoshta kjo ka te beje me faktin se njerezit si une, luften e dyte boterore e kane pjese te trashegimise. Gjyshi im eshte nje viktime e kesaj lufte. E vrane fashistet. E varen. Ishte viti 1941 dhe gjyshi vetem 21 vjec. I ri dhe plot me ideale per te cilat la studimet pergjysem. Per te cilat la nje grua te ve me dy vajza; njera e sapolindur, tjetra gati 2 vjec. E sapolindura eshte mamaja ime.
Gjyshi nuk ishte komunist dhe as nuk u be; ndoshta sepse nuk arriti. U kthye ne Shqiperi per te organizuar rezistencen, per te shporrur pushtuesin, per te sjellur lirine. Gjyshja ime ishte asokohe shume e re, shume e bukur dhe shume e lumtur. Kishte rene ne nje burre i cili e donte; qe i sillte parfume eremira, qe i sillte sapune me shkume si kremi, rroba te bukura dhe shume perkedheli. Nje burre qe e mori ne shtepine e tij, qe i dhuroi dy femije dhe enderren e bukur te familjes. Ishte burre xhentil, im gjysh. Dhe shume i mencur. Ndoshta prandaj kishte kaq shume thinja midis flokeve te tij te zinj ne ate moshe te re. Cdo gje do te kishte shkuar si ne perralla per ciftin e ri. Por pllakosi lufta.
Jemi ulur ne dhomen e kafese. E quajme keshtu sepse na sherben per te pire kafene ne kohen e pushimit. Mblidhemi dhe shkembejme ndonje fjale me njeri-tjetrin, tregojme per problemet e jetes, per aventurat e pushimeve, per dashurite dhe krizat, per problemet e punes. Nganjehere dikush i shton kafese nje embelsire te bere vete. M. hyn me hapin e saj te qete dhe me trupin si gjithmone paksa perpara. Merr filxhanin e saj, shkon tek makina e kafese dhe e mbush me kafe. Ulet ne tavolinen e gjate, te mbushur gati plot nga njerezit, hedh nje veshtrim te gjitheve ne dhe thote:
- E morret vesh. Kosovaret kishin rrahur prape ca te rinj ne stacionin e trenit ne Olten. (kanton Argau).
- Sikur ishin neonaziste, - nderhyn Stefan.
- Jane bere te paduruar, jemi bere me ankthe, po na rrahin femijet, - vazhdon M. me tension.
Dhomen e ka pushtuar heshtja.
