Evropa dhe Islami: Intervistë me Olivier Roy

Olivier Roy është profesor i orientalizmit dhe një nga ekspertët më të mirë perëndimorë të Islamit politik. Në librin e tij të fundit, „La sainte ignorance: Le temps de la religion sans culture", (Seuil, 275 fq, 19 €), Roy analizon krijimin dhe rritjen e formave të reja të besimit në botë. Analiza e detajuar, e përforcuar nga shifra dhe statistika, jep një peizazh interesant që jo rrallë bie ndesh me perceptimet tona, p.sh. që feja me rritjen më të shpejtë në botë nuk është Islami, por Protestantizmi fundamentalist. Sidomos Mormonët dhe lëvizja Pentecostal në SHBA dhe në tregjet në zhvillim (sidomos Brazil) shfaqin një rritje spektakolare. Edhe në botën Islame dinamikat fetare nuk karakterizohen nga një kthim në traditë, por nga levizje relativisht të reja, në thelb antitradicionaliste, postmoderne. Kufijte midis besimeve, vëren Roy, po bëhen gjithmonë e më pak të ravijëzuar: Sociologjia e besimit karakterizohet sot, mbi të gjitha, nga një rritje masive e konvertimeve.

Intervista me Olivier Roy është zhvilluar për të përditshmen zvicerane „Neue Zürcher Zeitung“ nga Eren Güvercin me titullin: "Wie hast du's mit der Religion, Europa?". Artikulli është marrë pa leje dhe përkthyer nga gjermanishtja për „Peshkun pa Ujë“, nga SMR. Titulli në shqip është i redaksisë së PPU.

***************************

Shumica e zgjedhësve zvicerane votoi para ca kohësh për një ndalim të minareve; në Francë dhe Belgjikë diskutohet për ndalimin e perçes (burkas); edhe në Gjermani, Islami është një temë e përhershme. Çfarë i irriton kaq shumë evropianët tek simbolet fetare apo fetë „e huaja“?

Këto 25 vitet e fundit, debati në Evropë është drejtuar nga tema e emigracionit tek ajo e Islamit. Kjo do të thotë që, bile, edhe kundërshtarët e emigracionit pranojnë ndërkohë që edhe brezi i dytë dhe i tretë i emigrantëve është ngulur këtu për te ndenjur për një kohë të gjatë dhe, si rrjedhim, Islami po hedh rrënjë edhe në Evropë. Ky diskutim ka marrë një kthesë të pazakontë: Ndërsa polemikat kundër emigracionit kanë ardhur kryesisht nga e djathta konservatore, Islami atakohet si nga e djathta ashtu edhe nga e majta, por secila me argumentime shumë të ndryshme. Për të djathtën, Evropa është kristiane dhe Islami, edhe pse duhet toleruar, duhet trajtuar si një fe inferiore. Pranohet – edhe pse kundër deshirës – se Islami për shkak të lirisë fesë, të garantuar në Kushtetutë, nuk mund të ndalohet, por po merret shumë seriozisht reduktimi i dukshmërisë së tij. Kështu p.sh., Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut nuk ka reaguar ndaj ndalimit të shamisë në Francë.

E majta, në të kundërtën, argumenton për sekularizëm të drejtat e gruas dhe kundër fundamentalizmit fetar: kritikon mbulimin jo sepse i përket Islamit, por sepse e konsideron në kundërshti me të drejtat e gruas. Prandaj, mbas debatit mbi Islamin fshihet një problematike më komplekse: Çështja e tipareve të një identiteti evropian dhe e rolit të fesë në Evropë. Edhe pse e djathta dhe e majta në këtë diskutim përfaqësojnë pozicione shumë të ndryshme, ne shohim sot lëvizje të reja popullore – si, p.sh. Partinë për Liri të Geert Wilders në Hollandë -, ku mpleksen të dyja pozicionet. Janë parti të cilat në thelb janë të djathta, por që përdorin argumentime të majta.

Në librin tuaj, shkruani se një fundamentalizëm si ai që përfaqëson al-Kaida, nuk ka asgjë të përbashkët me traditën islamike. Por në Evrope, ideologjia fundamentaliste konsiderohet si esenca e një të menduare tradicionaliste. Si e shpjegoni këtë kontradiktë?

Terrorizmi që praktikon al-Kaida është në historinë islamike po aq i panjohur sa edhe në atë kristiane. Ky është një fenomen i ri. Dhe, nëse do të shihnim se si manifestohet – atentate me vetëvrasje, me vrasje të pengjeve, me vrasje civilistësh -, atëherë do të vërenim se këto janë metoda që në kohët moderne i kanë përdorur paraprakisht të tjera organizata: Tigrat tamilezë, p.sh. kanë përdorur atentatet me vetëvrasje, të djathtët ekstremë italianë ishin përgjegjës për atentatet me bomba të gushtit 1980 në Bolonjë. Në regjistrimet e videove të ekzekutimit të pengjeve të huaja prej al-Kaidës në Irak „inskenimi“ i ngjan deri në detaje vrasjes së Aldo Moros prej Brigadave të Kuqe: në sfond flamur dhe stema të organizatës, pengu i lidhur dhe me sy të mbuluar, kryerja e një gjykimi prej „gjykatës“ së militantëve, deklarimi i „vendimit“ dhe ekzekutimi. Modus operandi dhe format e organizimit të al-Kaides, figura qëndrore e imperializmit amerikan si armik, si dhe praktikat e rekrutimi te drejtuara ndaj të rinjve, muslimane te edukuar në perëndim apo të konvertuar këta: të gjitha këto tregojnë se al-Kaida nuk është thjesht shprehje e një tradite, bile as e një fundamentalizmi islamik, por është shumë më tepër një variant i islamit të veshur me rrobat e ideologjive revolucionare perëndimore.

Si e shpjegoni suksesin e lëvizjeve apo ideologjive te tilla radikale? A ka lidhje me varfërinë dhe margjinalizimin?

Jo. Një sërë kërkimesh tregojnë se nuk ekziston një korrelacion midis varfërisë dhe radikalizimit: me aktivët në levizjet radikale islamike janë arabojugorët dhe jo bangalët – de facto nuk ka fare militantë nga Bangladeshi. Për mua, konflikti aktual është një vazhdim i konfrontimeve të vjetra të nisura nga lëvizjet antiimperialiste të Botës së tretë e që drejtohen kundër Perëndimit, në mënyrë të veçantë kundër USA. Në mënyrë të ngjashme, Bin Ladin flet shumë pak për fenë, por flet për Che Guevarën, për kolonializmin, për ndryshimet klimaterike ... Më tej, al-Kaida është qartësisht një lloj lëvizje të rinjsh – ajo realizohet nga të rinj, të cilët janë distancuar nga familjet apo rrethi shoqëror dhe që nuk shfaqin interes as për vendet e tyre të origjinës. Ka çuditërisht një numër shumë të madh të konvertuarish midis anëtarëve të al-Kaides. Ky është ndërkohë një fakt i njohur, por të cilit i kushtohet shumë pak vëmendje. Të konvertuarit janë rebelë pa qëllim dhe orientim e që, para 30 vjetesh, ndoshta do t'u ishin bashkangjitur RAF apo Brigadave të Kuqe: sot i bashkangjiten thjesht lëvizjes më të suksesshme në tregun antiimperialist. Ata janë megjithatë pjesë e traditës së një mijëvjeçari revolucionar, kryesisht perëndimor, që është larguar shumë nga utopia e një shoqërie të drejtë për të gjithë. Lëvizjet e reja janë shumë skeptike përkundrejt mundësisë së realizimit të një shoqërie ideale – prandaj dhe dimensioni vetëvrasës, i cili gjendej edhe tek RAF.

Disa evropianë janë të opinionit se në një Perëndim me themele kristiane çdo gjë islamike është problematike dhe e huaj. Ç’mendoni për këtë opinion?

Është një opinion që shprehet në një kohë kur, nga njëra anë Papa Benedikt XVI, ashtu si edhe paraardhësi i tij Johannes Paul II, ankohet se Evropa po humbet dhe injoron rrënjët e saj kristiane. Debati mbi lirinë seksuale, abortin, të drejtat e homoseksualeve nuk është konfrontim midis evropianëve dhe muslimanëve, por midis sekularistëve – të tillë ka edhe midis muslimanëve – dhe besimtarëve konservativë, qofshin këta muslimanë, katolikë apo ortodoksë - judaij. Evropa de facto paraqitet me opinione të ndryshme për vetë kulturën e saj. Sekularët shohin tek Iluminizmi dhe idealet e lidhura më të, -si të drejtat e njeriut, liria dhe demokracia, - momentin e lindjes së Evropës, ndërsa disa fraksione të orientuara nga kristianizmi janë të opinionit se edhe komunizmi, ateizmi dhe, bile, edhe nacionalsocializmi, janë rezultate direkte të Iluminizmit.

A ka rrezik që armiqësia ndaj Islamit të shndërrohet në një realitet evropian?

Edhe kjo çon tek pyetja se si e përkufizojmë nocionin. Ështe armiqësia, tek e fundit, një formë tjetër e racizmit që drejtohet në mënyrë specifike kundër njerëzve me emra myslimane, duke injoruar qëndrimin e tyre ndaj besimit? Apo është refuzim i një feje? Ka militantë antiraciste që janë kundër perçes, siç i gjejmë p.sh. midis feministeve; ka racistë të cilëve nuk u intereson fare perçja, sepse muslimanët për ta janë thelbësisht njerëz të tjerë. Kjo do të jetë për aq kohë delikate, derisa të dy këta faktorë - përkatësia etnike dhe besimi – si rregull nuk do të diferencohen qartë. Natyrisht, shumica e myslimanëve evropianë e kanë origjinën nga kultura të tjera, por lidhja midis origjinës së vendit dhe besimit fillon të zgjidhet: ka evropianë që konvertohen në myslimanë, ashtu siç ka myslimanë që konvertohen në kristianë, ka arabë dhe turq ateiste. Gjithnjë e më shumë myslimanë në Evrope duan që të konsiderohen pjesë e një komuniteti të caktuar fetar, por jo më pjesë e një origjine jashtë evropiane. Do të duhet të dallojmë midis tipareve të etnisë dhe besimit fetar, sepse ato janë fenomene të ndryshme, me të cilat duhet edhe të përballohemi në mënyra të ndryshme.

Si duhet të sillet politika përkundrejt këtyre besimeve „globale“, të larguara nga rrethi i tyre kulturor?

Mendoj se tamam këto besime – dhe jo institucione të etabluara si kisha katolike - janë tani për tani më të suksesshmet. Keshtu që nuk ka kuptim të luftosh kundër tyre, sidomos në vende ku liria e besimit është një e drejtë e ligjshme. Në të kundërtën, duhet të forcohet ndarja e shtetit nga feja, në mënyre që t'u garantohen të gjitha besimeve të drejta ligjore të barabarta. Kjo jo në kuptimin e një „multikulturalizmi“, por të kushteve që i mundesojnë një komuniteti fetar të ushtrojë të drejtat e tij – në një formë të lirisë fetare të përcaktuar mirë dhe neutrale brenda kufijve të ligjshmërise ekzistuese.

Në media flitet shpesh për dialektikën e Islamit „liberal“ kundër atij „radikal“. Çfarë duhet të mendojmë për këte terminologji dhe vlerësimet e lidhura me to?

Unë nuk besoj që një besimtar, për të qenë një qytetar i mirë, duhet të përqafojë një version „liberal“ të besimit të tij. Edhe kërkesa për një „reformim“ të Islamit nuk më bind. Njerëzit qe thërrasin per një „Luther musliman“, nuk e kane lexuar kurrë Luther-in. Ai nuk ka qenë fare liberal dhe, për më tepër, ka qenë një antisemit i deklaruar. Përshtatja e myslimanëve në kontekstin perëndimor nuk ka të bëjë me teologjinë, por shumë më tepër me praktikën jetësore dhe përpjekjet e çdo individi. Ata përpiqen të harmonizojnë praktikat e tyre me ambientin perëndimor dhe ky ambient u ofron edhe mundësitë reciproke – ata, p.sh., mund të mësojnë të mendojnë t'i rikonsiderojnë normat e tyre në kontekstin e vlerave moderne. Kjo mund të çojë, herët apo vonë, në një lloj reforme të mendimit teologjik, por në thelb më duket pa kuptim të barazosh modernitetin me teologjinë liberale. Të mendosh kështu do të thote ose të keqkuptosh historinë ose të zhytesh në një iluzion të pastër.

 Përktheu dhe përgatiti për publikim SMR

Energjitika: Quo vadis? Interviste me Swed (e plote)

Nje nga prioritetet zyrtare te qeverise Berisha eshte energjitika. Synimi i qarte: brenda 2007 i gjithe vendi duhet te kete energji pa nderprerje.

Gati ne perfundim te vitit 2007, situata eshte krejt larg ketij synimi: ore te tera pa energji ne te gjithe vendin. Me keq, oret e nderprerjeve jane shtuar. Cfare nuk funksionon ne strategjite e politikes shqiptare? Ku jane problemet? Ku jane zgjidhjet?

Ne kete interviste me Swed, specialist i energjitikes; SR dhe Swed bejne nje sprove per te drejtuar disa pyetje qytetari dhe specialisti; bejne nje sprove per te treguar problemet dhe sygjeruar zgjidhje. SR falenderon perzemersisht Swed per angazhimin dhe durimin ne kete interviste, por mbi te gjitha, per perpjekjen e tij per te dhene nje tablo te plote te situates energjitike shqiptare dhe problemeve te saj. Gjithashtu, nje falenderim i perzemert per akull-naja qe e mundesoi kete bashkepunim.


SR: Shqiperia me energji berthamore: PO apo JO?

Swed: Energjia berthamore - PJO

Eshte nje argument shume kontraversial per momentin, por qe ja vlen te theksohet qe drejt energjise berthamore bota do kthehet patjeter, dhe kjo per shume arsye. Se pari, koha e "burimeve energjetike të lira" ka mbaruar dhe kjo eshte e qarte per te gjithe tani. Se dyti, ne rastin me optimist bota ka nafte edhe per rreth 50 vjet (pa perfshire ketu rerat bituminoze, supozimet per sasi te medha nafte ne polin e veriut etj etj). Pjesen me te madhe te konsumit te lendeve djegese ne bilancin energjitik global e ze sektori i transportit dhe kthimi nga nafta ne burime te tjera perfshin edhe alternativen e hidrogjenit, per prodhimin e te cilit duhet shume energji e cila mund te merret vetem nga centralet berthamore. Sidoqfte keto jane argumenta per te cilet mund te debatosh shume gjate. Ne Shqiperi, energjia berthamore per momentin nuk ka shance; duhet riformatuar gjithe sistemi elektroenergjitik, i cili nga pikpamja teknike dhe e funksionimit, nuk te jep asnje garanci per futjen e nje burimi kaq delikat. Argument tjeter kunder eshte qe centralet berthamore sigurojne energji baze, dhe neve nuk na duhet baze ne ato nivele qe ofron qofte edhe nje reaktor i vetem. Pervec ketyre, neve kemi akoma rreth 65% te burimeve ujore te pashfrytezuara dhe do ishte shume me e mënçur të shfrytëzohej sesa te bazohemi ne teknologji shume delikate per te miren e fqinjve. Ne cdo rast nje problem madhor per ne do jete trajtimi i mbetjeve radiokative. Nderkohe qe ne nuk kemi nje sistem stabel te trajtimit te mbetjeve urbane (qe eshte minimumi qe nje shtet mund te beje) si mund te shpresohet per seriozitetin dhe angazhimin e nevojshem ne trajtimin e mbetjeve radioaktive?

SR: Cilat jane problemet energjitike te Shqiperise sot?

Swed: Problemet e sektorit energjitik, kryesisht atij elektroenergjitik, i dine te gjithe sot dhe eshte humbje kohe ti permendim prape; por ja vlen te permenden shkaqet qe kane cuar ne kete situate. E para, dhe me kryesorja, eshte politika. KESH-i nuk lihet nga qeverite te veproje si nderrmarje tregtare (sado qe qeveritaret e theksojne gjithmone kete fakt kur eshte puna per ti dhene para KESH-it) ne asnje drejtim, as te menaxhimit te burimeve, as te menaxhimit te fondeve, as te burimeve njerezore, asgje fare. Drejtohet dhe keqperdoret nga politika.

Nje aspekt tjeter eshte performaca e dobet e specialisteve te sektorit, po qe edhe kjo ka pjeserisht background politik, te motivimit etj. Edhe ... kaq, mjafton qe poltika te heqi dore nga KESH-i ne nje menyre ose ne nje tjeter, ta leri ne menaxhimin e ndonje kompanie menaxhuese te huaj pa nderhyre ne vendimmarrje, dhe s'ka nevoje as per privatizim, KESH-i behet kompani e fuqishme me nje shpejtesi te papare.

SR: C'eshte ERE dhe cili eshte roli i saj?

Swed: ERE eshte Enti per Rregullimin e Energjise. Shkurtimisht, pa u marre me ligjin “Per Sektorin e Energjise Elektrike” pjesa me e prekshme e veprimtarise se ERE-s perfshin:

1. Cmimet, tarifat.
2. Hapja e tregut
3. Garantimi i rregullave te lojes ne treg, monitorimi.

Diskutimi ketu do ishte se sa e luan ERE rolin qe i jep ligji. Shume pak. Cmimet caktohen ne zyrat e kryeministrise, kjo eshte e njohur publikisht. Ne hapjen e tregut te energjise elektrike, ERE ka aktualisht nje rol sekondar ose akoma me keq te dores se trete, dhe ne piken e trete eshte totalisht apatike dhe mosfunksionale. Atehere vijme te pyetja, c’na duhet ERE? Si koncept, nje rregullator ne treg duhet patjeter, edhe ne vende me treg 100% te liberalizuar dhe qe nuk kane ent rregullator ka diskutime per futjen e nje organizmi te tille. Por, nje ent rregullator qe teorikisht eshte i pavarur, ose me sakte varet nga parlamenti dhe ne praktike eshte shtojce e keshillit te ministrave dhe e ministrise pergjegjese per energjine, eshte kosto e tepert per konsumatorin dhe hallke e tepert per ata qe duan te investojne ne elektroenergji.

SR: Sa e ndihmon apo e veshtireson legjislacioni shqiptar situaten energjitike. Cfare duhet te ndryshohet ne legjislacion?

Swed: Legjislacioni jone i energjise elektrike, sado qe ne shumicen e rasteve eshte ndertuar me asistence te huaj, ka nje veti te keqe; qe te nesermen e publikimit ne fletoren zyrtare eshte tashmë i vjetëruar. Ka probleme me modelin tranzitor te tregut, ka probleme me ligjin e ri te koncesioneve; e shume te tjera qe s’me vijne ne mend por qe duhet diskutuar rast pas rasti. Po, problemi me kryesor eshte qe legjislacioni egzistues, i mire apo i keq, nuk zbatohet. Formula, Ligji dhe Maliqi eshte dominante ne te gjithe ate qe quhet treg i energjise elektrike; mjafton te marresh komente nga operatoret ose aplikantet per licence per HEC-e te vegjel, dhe krijon tabllone e plote.

SR: Cilat do te ishin strategjite per te ndryshuar situaten?

Swed: Nuk ka strategji per te ndryshuar situaten; nuk duhen strategji, duhet nje perqasje e re, duhet nderruar paradigma. Ca te them? Hajde te marrim 140 deputete dhe 14 ministra zvicerane. Vendimmarresve ju mungon vizioni dhe kjo s’nderrohet me strategji.

SR: Si duhet ta perfytyroje njeriu i thjeshte procesin e perfitimit te energjise nga prodhimi deri tek ndezja e llampes, llogaritja e energjise?

Swed: Energjia elektrike prodhohet nga uji qe kalon ne turbine. Turbina ve ne levizje nje gjenerator qe ben konvertimin e energjise te ujit ne energji elektrike. Pas kesaj ne nje nenstacion konvertohet ne nivelin e duhur te tensionit per t'u transmetuar ne distanca te largeta (tensioni i larte) dhe pastaj prane konsumatoreve kalon serish ne transformatore zakonisht 20 kV dhe shperndahet neper rrjetin shperndares serish duke kaluar dhe nje shkalle transformimi ne 400V.

Gjendja teknike e shumices se rrjeteve te transmetimit dhe nenstacioneve eshte shume e keqe, humbjet (te cilat quhen humbje teknike) arrijne rreth 25 - 30%. Normat e humbjeve ne vende te tjera me rrjeta shume me te medhenj se i joni dhe me karakteristika te ngjashme arrijne ne 6-7%. Keshtuqe, nese humbjet teknike do reduktoheshin ne nivele te pranueshme, energjia e kursyer per te cilen pyet mund te ishte pa frike me shume se nje muaj, mbase dy.

Njeriu i thjeshte duhet te kuptoje qe aksesi dhe mundesia per te perdorur energjine elektrike eshte ne vetvete luks. Nuk e kam ne kuptimin qe te kthehemi prape te kandili, por qe energjia elektrike duhet perdorur vetem per ato sherbime qe nuk ti garanton dot ndonje burim tjeter. Dhe ketu pastaj futemi prape te roli i shtetit, ERE-s, KESH-it, METE-s, OJQ-ve etj, sepse qe te arrihet kjo eshte nje process, nuk behet ne nje jave. Dhe me kryesorja, qe konsumatori i fundit duhet te ngulisi fort ne mend eshte qe ajo qe konsumohet, paguhet dhe s’ka rruge tjeter. Dhe kete duhet ta ngulisin fort ne mend edhe vendimmarresit, sepse shpesh behen pengese per implementimin e aksioneve ”te forta”, le te themi kunder atyre qe s’paguajne energji. Para disa vjetesh zonja Topalli nxiste demonstrata ne Shkoder kur KESH-i nderpriste lidhjet e paligjshme dhe shkeåuste konsumatore qe kishin 15 vjet pa paguar.


SR: Ne se humbjet jane deri ne 30% a nuk do te ishte me e arsyeshme qe fillimisht investimet te shkonin per rigjenerimin e infrastruktures?

Swed: Ajo qe ve ne dukje per investimet ne infrastrukture eshte shume e sakte. Dhe rradha sesi duhet filluar, te pakten teorikisht, eshte e tille, fillimisht me eleminimin e humbjeve jo-teknike (vjedhje, lidhje te paligjshme) pastaj me infrastrukturen, dhe paralelisht me infrastrukturen edhe me kapacitetet e reja gjeneruese.

E verteta eshte qe jane bere relativisht goxha investime ne infrastrukture. Tani, togefjaleshi "goxha investime" eshte shume ambigue dhe ka vlere te ndryshme ne varesi te perceptimit, por qe gjithsesi une s'gjej dot fjale tjeter me te pershtatshme.

Une thashe nje pyetje me pare qe humbjet jane 25-30%: kjo eshte ajo qe thote KESH. Ne fakt shume pak vete e dine sesa afer realitetit jane keto shifra. Do zgjatem ca, ka thene nje njeri i mencur, se nuk kam kohe te flas shkurt. Vit per vit KESH dhe qeveria raportojne para donatoreve per arritjen e treguesve, realizimin e investimeve, faturimin dhe arketimet, etj etj. Qe te duket qe eshte punuar mire, dhe treguesi kryesor per kete eshte sa jane ulur humbjet jo-teknike, shpesh here nje pjese te humbjeve jo-teknike pala jone ja vesh pjeses se humbjeve teknike, kjo keshtu ka qene dhe keshtu do jete edhe per ca kohe te pakten deri sa te fillojne realisht te mblidhen parate. Keshtuqe, shifra 25-30% ne kete kendveshtrim merr nje kuptim tjeter, merr ate te shifres qe pak veta e dine egzakt dhe pak veta e dine sesa me vlere eshte te investosh ne infrastrukture. Sidoqofte, pa u mbedhur ajo qe faturohet, duke filluar me sakte nga faturimi i sakte dhe jo aforfe sic eshte deri tani ne disa zona te caktuara, investimet nuk marrin asnje kuptim ne cfaredo sektori dhe te cfaredo sasie qofshin. Shifra te sakta sesa eshte investuar ne infrastrukture mund te gjenden te faqja e KESH-it, ERE-s, Bankes Boterore, IBRD-se etj.

SR: Si e sigurojme energjine tani, nga cilat burime?

Swed: Deri tani energjine e sigurojme nga HEC-et dhe nga importi, ne varesi te reshjeve, here me shume e here me pak; por qe prej 1992 jemi importues neto. Kemi dhe nje njesi qe punon per faqe te zeze ne TEC-in e Fierit, por qe eshte pjese shume e vogel ne bilancin e pergjithshem. Importojme sa here kemi mundesi, dhe me kemi mundesi nenkuptoj qe sa here qe tenderat ja dalin te perfundojne, kur ka linja ne dispozicion. E keqja eshte, qe importi nuk planifikohet mire qe heret dhe vijme ne situata si kjo e vitit te fundit.

SR: Cilat jane format e prodhimit te energjise sot (globale) dhe cilat nga keto forma i sheh te aplikueshme ne Shqiperi?

Swed: Akoma ne bote pjesa me e madhe e impianteve te gjenerimit te energjise elektrike jane impiante termo (qymyr, gaz natyror, nafte), pastaj hidrocentrale rreth 18%, centrale nukleare rreth 16% (e prodhimit) dhe te tjera. Me te tjera kam parasysh burimet qe quhen te rinovueshme, dielliore, e erës, gjeotermale, etj.

Ka shume programe Kerkim - Zhvillim per energjite e rinovueshme, nje pjese e tyre, si psh energjia e eres, jane aktualisht kompetitive ne treg dhe teknologji te tjera jane ne rrugen e te berit kompetitive. Sa do zgjase, kush do fitoje dhe kush do bjere nga keto teknologji, i kalon kufijte e ketij diskutimi. Sidoqofte, pa dashur te kufizoj veten ne perkufizime kjo ben kjo tjetra s'ben, theksoj ate qe duhet te kete parasysh cdo ekspert i politikave energjitike "mbaji te gjitha opsionet hapur". Por njekohesisht, duhet theksuar qe me kete definicion, qe nuk eshte imi por eshte huazuar nga poltika energjitike globale, nuk duhet abuzuar. Duhen bere studime dhe kerkime ne te gjitha fushat, duhen percaktuar prioritete afat-mesme dhe afatgjate, duhen percaktuar incentivat qe do mbeshtesin zhvillimet e ardhshme; pra me pak fjale duhet percaktuar pak a shume rruga ku duhet te ecim per te pakten nje 25 - 30 vjecar, duke mbajtur parasysh gjithashtu edhe aspektet mjedisore dhe te zhvillimit te qendrueshem qe sot ecin paralelisht me politikat energjitike. Per kete kerkohet konsensus; qe puna qe behet te certifikohet dhe pranohet nga te gjitha palet dhe te mos ndryshoje ne varesi te ndryshimit te qeverive sic ka ndodhur deri tani.

SR: Si nje vend me shume diell Shqiperia do te ishte nje vend ideal per aplikimin e perftimit te energjise diellore. Megjithate, perpjekjet per futjen e kesaj alternative jane minimale, ne nivel individi. Nderkohe, qe me kete aplikim mund te mbulohej nje pjese e nevojave ditore te qytetarit. Perse nuk ka interes ne kete drejtim? Bile, kjo alterantive mund te integrohej direkt ne ndertimin e ndertesave te reja.

Swed: Padiskutim qe Shqiperia ka kushte shume te favorshme per zhvillimin e energjise diellore, kjo eshte thene e stërthene nga te gjitha anet. Por nuk mjaftojne kushtet, duhen programe qe kushtet e favorshme te kthehen ne mundesi te shfrytezuar. Cfare eshte bere deri tani ne kete fushe? Shume pak, disa fushata sensibilizimi shume te limituara ne mjete financiare dhe ne shumicen e rasteve nicht gezielt (kaotike).

Ne zhvillim e siper jane dy projekte per energjine diellore, nje i ADA (Austrian Development Agency) dhe nje i UNDP-se me pjesemarrjen edhe te disa donatroreve te tjere. Sesa do ja dalin te krijojne nje treg per kolektoret diellore (sepse jane fokusuar vetem tek solarthermie) nuk di te them. Uroj vetem qe te mos kthehen si aktivitetet e deritanishme ne kete fushe ku organizohen seminare dhe kurse ku ata qe dine i tregojne po atyre qe dine dhe s'kane asnje rezultat praktik pervecse nje lloj shkembim njohurish ne te gjejtin grup njerezish.

Paragrafi i mesiperm ne pjesen me te madhe i referohej paneleve per prodhimin e ujit te ngrohte, qe kane kosto te perballueshme; ndersa per modulet photovoltaike s'mund te thuhet e njejta. Kosto e instalimit eshte e larte dhe nese nuk ka politika shteterore per mbeshtetjen e tyre, mund te konsiderohet e harruar. Ka dhe disa teknika te tjera per perfitimin e energjise diellore, por qe per te mos filluar te sqaroj edhe teknologjite po kufizohem tek keto qe jane pak a shume masivisht te njohura ne nje fare mase.

Integrimi direkt ne ndertesa do ishte nje nisme ligjore per t'u perkrahur, por nuk e di pse nuk ndodh; ndoshta duhet koordinim qe ne ligjet dhe rregulloret e urbanistikes dhe ne procedurat per miratimin e lejeve te ndertimit te futej edhe ky koncept. Sesa mire funksionojne keto gjera dihet nga te gjithe; ne kemi nje ligj per ruajtjen e nxehtesise ne ndertesa, te miratur prej vitesh nga parlamenti, dhe kur jepen lejet e ndertimit asnjeri nuk i merr ne kosiderate kerkesat e tij: ky eshte difekt ekskluziv i pushtetit lokal.

SR: TEC i Vlores: A eshte nje zgjidhje, a eshte nje zgjidhje e drejte? Cilat do te ishin alternativat? Cfare tecesh, ku?

Swed: TEC-i i Vlores, zgjidhje apo jo? Veshtire te ndahet kaq kollaj, sepse ka ane pozitive, ka ane negative; duke filluar me vendin ku do ndertohet, lenden djegese qe do perdoret etj etj. Qe ka nje impakt pozitiv ne sistem kjo patjeter qe duhet pohuar; dhe qe ne nje fare mase, nese funksionon sic duhet e ndihmon goxha sistemin dhe ul varesine nga importi. Per alternativa nuk eshte kollaj te flitet. Kush do ishte alternativa teknologjike? Gazi natyror qe ne se kemi? Qymyri qe ne e kemi me cilesi shume te dobet dhe shume thelle? Infrastrukturat e te dyjave qe nuk i kemi? Ndersa per vendosjen e tij ne Vlore - ai objekt eshte vendosur te behet atje sepse ishte mbase e vetmja mundesi qe ne kohen kur eshte bere studimi kostoja e kilowatorit te prodhuar te dilte me leverdi, sepse nuk ka nevoje per shume investime per infrastrukturen ndihmese dhe per kostot operacionale qe lidhen me shfytezimin e infrastruktures, furnizim me lende djegese, lidhja me rrjetin, furnizimi me uje etj. Por edhe nga pikpamja mjedisore, nese ai objekt do operoje me lenden djegese te duhur dhe do kotrollohet nga organizma serioze (qe mund te krijohen edhe si iniciative e qytetareve te Vlores, formati per kete gjendet) nuk do i shkaktoje ndonje dem as turizmit as qytetit, pervecse do e ndihmoje te largohet nga perpelitja ne te cilen po vuan, si shumica e vendit ne fakt.

SR: Se fundi ka filluar nje nisme privatizimesh hidrocentralesh lokale. Si e konsideron nje projekt te tille? Ne se do mund te kombinohej me energjine diellore dhe ndoshta edhe ate te eres, a do te ishte realiste te thuhej se problemet e ketyre rajoneve do te ishin mbuluar teresisht?

Privatizimi dhe dhenia me koncesion e hidrocentraleve eshte nje nisme e mire. Problemi ketu qendron qe shumica e atyre qe i kane marre keto objekte, nuk kane mjetet financiare qe te realizojne investimet e nevojshme; dhe me dhimbje mund te them qe tek shume mungon edhe kultura e kerkimit te sherbimeve te konsulences. Nese do behen te ndergjegjshem qe ka kompani qe gjejne parate per objektin tend perkundrejt pageses, mbase do arrijne ti realizojne keto investime; ne te kundert do perpiqen ti shesin licencat tek te trete qe kane mundesi ti ndertojne.

Persa i perket furnizimit lokal, nje pjese e objekteve te reja qe pritet te ndertohen kane madje me shume kapacitet sec i nevojitet zonave perkatese, dhe zgjidhje te zgjuara te integrimit te burimeve te tjera qe ti permend do ishin vertet te mirepritura. Le te presim e te shohim.

SR: Ndertimi i hidrocentraleve te reja: Sa e mundshme eshte kjo? Cilat lumenje nuk jane shfrytezuar akoma dhe cfare premtojne?

Swed: Ndertimi i hidrocentraleve eshte shume i mundshem. Burim energjie me te mire, me te paster dhe me te dashur per komunitetin qofte te specialisteve qofte komunitetin ne pergjithesi veshtire se gjen. Dy lumenj jane totalisht te pashfrytezuar nga kjo pikpamje, Vjosa dhe Devolli. Per Devollin duket se dicka po behet, le te presim cdo behet me Vjosen. Edhe Skavica eshte e mundshme te realizohet. Nese keto behen realitet, vertet qe nuk do kemi nevoje te ndertojme TEC-e, te pakten per nje periudhe te caktuar kohe. Problemi eshte qe hidrocentralet jane investime intensive dhe duhen gjetur kompani qe kane dhene prova qe jane ne gjendje te financojne dhe ndertojne vepra te tilla.

SR: Klima! Vererat e thata dhe rritja e temperaturave sygjerojne nje ndryshim klimaterik qe ndoshta do te jete trendi i se ardhmes. Kjo do te thote qe lumenjte do kene me pak uje. Ne se flasim per nje planifikim 20-30 vjecar, a do te ishte ky investim ne hidrocentrale investim qe ja vlen?

Swed: Ndryshimet klimatike, tema e shekullit. Qendron qe parashikohen probleme me burimet ujore. Por a nuk eshte ndertimi i hidrocentraleve nje response ndaj ketij problemi? Nje pjese e mire e vendeve te industrializuar ka filluar ta luaje pjesen e vet te kesaj loje, pra te reduktimit te gazeve me efekt sere. A nuk duhet qe te bejme dhe ne pjesen tone modeste, kuptohet pa kompromentuar zhvillimin ekonomik. A nuk eshte kjo rruga qe duhet te ndjeki cdo vend per te shpetuar shtepine e perbashket?

SR: Swed, ne se thahet uji i lumenjve, me cfare do punojne hidrocentralet? Ne se nuk punojne hidrocentralet, per cfare gjithe ky investim kolosal?

Swed: Nuk mund te kete nje pergjigje te prere per kete, sic nuk ka per shume gjera ne fakt. Po le te shohim skenaret e mundshem, te perpiqemi ta veme veten ne nje situate hipotetike diku ne kohen kur burimet ujore presupozohet qe do thahen (dhe problemi kryesor atehere gjithsesi do jete uji i pijshem dhe jo uji per HEC-et). A do mendojme dot per investimet e bera para 30 vjetesh me kendveshtrimin "me mire te kishim kursyer ca e te benim TEC-e"? Pa dyshim qe jo, nuk do jete kjo ceshtja shqetesuese ne ate kohe. Por le te themi qe do ngelen HEC-et pa pune? Po a do kete mjaftueshem lende djegese qe te pakten te siguronim energjine elektrike? Edhe pergjigja e kesaj pyetje eshte me shume jo, sepse nese shikojme te dy skenaret, te ndryshimeve klimatike dhe te mbarimit te rezervave te naftes, i bie qe rezervat e naftes te mbarojne me shpejt, pra e humbem dhe nje alternative. Ngelet qymyri dhe energjia berthamore. Qymyr nuk eshte se kemi shume dhe ate qe kemi nuk e kemi te ndonje fare cilesie, bie dhe kjo. Ngelet energjia berthamore, e cila sic kam thene ca pyetje me pare, per mua ngelet si opsion, por jo ne kete moment, per shkaqet qe jane permendur. Doli ndonje pergjigje e prere per pyetjen? Sic mund te supozohej qe ne fillim, jo, sepse eshte praktikisht e pamundur te projektosh situata hipotetike katastrofike te pas 30 vjeteve ne vendimet e sotme. Ne fund te fundit te gjitha aksione e sotme duhet te jene te tilla qe te mos lejohet arritja ne situata te tilla katastrofike, pra jane parandaluese dhe jo korrektuese (nuk e di nese eshte ky termi i sakte). Pra, nuk besoj qe nje situate e tille apokaliptike do ndodhi, te pakten jo gjate periudhes tone te jetes, dhe as gjate jetes (teknike apo financiare) te nje HEC-i.

SR: Per panelet e kolektoreve diellor: Sa eshte mundesia e investimit ne nje industri lokale te paneleve?

Swed: Aktualisht ka te pakten nje linje te prodhimit te paneleve diellore ne Shqiperi, dhe ky eshte nje treg qe mund te funksionoje shume mire, nese do i krijohen lehtesi nga shteti dhe nese do jete ambicioz te prodhoje produkte te certifikuara. Sidoqofte, keto kerkesa qe permenda jane aktualisht midis objektivave te dy projekteve qe po zhvillohen, le te shikojme sesa do arrihen, uroj qe po.

SR: Po i kthehem centralit berthamor: Nje nga prerekuizitat per te ndertuar nje central berthamor eshte te ndertohet prane burimeve ujore, qe do te luajne rolin e nje sistemi ftohes per reaktorin. Ne se ndertojme nje apo me shume centrale te tilla, ku do ishte vendi me i pershtatshem?

Swed: Pyetje shume e mire. Uji eshte goxha problem per centralet berthamore, dhe i vetmi burim ku mund ta marresh ne ate sasi qe duhet eshte deti, pa konsideruar lumenjte, sepse duke pare si katandisen lumenjte te ne ne vite te thata, si veshtire se e merr njeri riskun qe te besoje te lumenjte. Deti Adriatik nuk ofron kushtet perfekte per kete pune, me rritjen natyrale te temperaturave gjithnje e me shpesh po duken peshkaqene nga brigjet tona; nje rritje artificiale mbi keto, qe do ishte rrjedhoje e centralit berthamor, nuk e di c'fare pasojash mund te kishte mbi faunen dhe floren marine, kjo eshte teme per eksperte biologe.


SR: Nje nga arsyet qe papritur e bejne centralin berthamor nje teme qendrore duket se ka te beje me interesin e fqinjeve perendimore per te ndertuar nje te tille qe do te mund "te ndante prodhimin" edhe me ta. Nje menyre sic duket per te parakaluar nje ligj vendas qe i ndalon italianet te ndertojne centrale berthamore ne vendin e tyre. Por, problemi i centraleve berthamore qendron: 1) tek siguria e tyre dhe 2) tek mbetjet radioaktive qe kane nje kohe shume te gjate (qindra vjet) shperberje. Konsideruar siperfaqen e vogel tokesore te Shqiperise cila do te ishte vlera e rrezikut per te?

Swed: Nuk e besoj qe problemi ne rastin e mbetjeve eshte siperfaqja e vogel e vendit, problem eshte menyra sesi menaxhohen mbetjet. Nga kjo pikepamje une nuk do thoja "jo energjise berthamore se jemi vend i vogel", por neve duhet ta pranojme qe s'jemi akoma te afte te ndertojme struktura per menaxhimin pa risk te mbetjeve nukleare, dhe ne keto pozita, ti gjendesh komshiut qe nuk nderton dot ne vendin e vet nuk me duket ide e mire. Dhe e njejta gje mund te thuhet edhe per sigurine dhe infrastrukturen qe lidhet me te. Per te dyja keto probleme gjendja ne Shqiperi eshte pikelluese deri ne dhimbje pa menduar per centralet berthamore, duke i shtuar keto te fundit behet e frikshme.

SR: Ne pergjigjen tende te pare rreth energjise berthamore ti the: "Argument tjeter kunder eshte qe centralet berthamore sigurojne energji baze, dhe neve nuk na duhet baze ne ato nivele qe ofron qofte edhe nje reaktor i vetem." Cfare duhet te kuptoje njeriu i thjeshte me energji baze? Per cfare perdoret kjo? Cfare jane energjite e tjera, kush i siguron, per cfare perdoren?

Swed: Termi energji baze eshte pak term teknik po je se behet fjale per ndonje energji tjeter. Ideja eshte qe ne nje grafik ngarkese eshte nje pjese (pjesa e poshtme e grafikut) qe eshte gjithmone e "mbushur", qe nenkupton qe per nje sasi te caktuar ngarkese kemi nevoje 24 ore ne 24. Dhe centralet berthamore, ngaqe nuk mund te punojne fik-ndiz sigurojne energji vazhdimisht qe mund te quhet "baze" sepse e ofrojne 24 ore ne 24.

SR: Ti permende tenderat. A nuk eshte paradoksale qe teksa Shqiperia eshte ne krize permanente energjie institucionet perkatese futen me shume vonese ne keto tendera dhe pasatj paguajne cmimin me te larte te mundur? A ka ndonje hallke qe e gjobit institucionin per mosrealizim te funksioneve te tij?

Swed: Per ceshtjen e tenderave, pershtypja ime eshte qe ligji i prokurimeve ka mangesi, dhe me qejf konstatova para nja dy ditesh qe qeveria kishte ndermarre nje nisme te re persa i perket prokurimit te energjise elektrike. Nese energjia nuk blehet dot per shkak te procedurave te prokurimit nuk ka kush te pergjigjet, sepse nga pikepamja formale jane te gjithe ne rregull, ne zbatim te ligjit.

SR: Privatizim i KESH? Pse jo? pse Po?

Swed: Praktikat boterore kane treguar qe privatizimi nuk eshte e vetmja zgjidhje. Nese i referohemi nje pyetje te meparshme per problemet e sektorit energjitik, duket qe nese ato probleme eleminohen, atehere KESH kthehet ne nje kompani fitimprurese. Dhe atehere mund te shtrohet alternativa te privatizohet apo jo. Nje privatizim ne kete gjendje qe eshte KESH-i nuk qendron nga llogjika ekonomike, do shitet sic thuhet "per nje cope buke". Keto jane mekanizmat e tregut sado hidhur te na vije, nuk blen njeri kompani per cfare supozohet se mund te jesh, por bazuar ne treguesit e kaluar dhe aktuale. Nese do privatizohet, mbase problemet e furnizimit te popullates do zgjidhen shpejt, ok, mund ta pranojme dhe kete si opsion, por qe nuk eshte kjo e vetmja rruge. Dhe ketu duhet konsideruar edhe fakti qe KESH eshte aktualisht prona me e madhe shteterore per te cilen breza te tere kane punuar per ta ngritur, dhe per mua eshte amorale qe nje pasuri te tille kombetare te shitet per nje cope buke.

SR: Le te mendojme nje skenar shume radikal: Heqim dore nga prodhimi i energjise; gjithe kete investicion e kanalizojme ne infrastrukturen e linjave percuese te energjise apo impianteve shperndarese, rruge, shkolla, turizem, mjekesi dhe industri. Si do dukej apo zhvillohej nje realitet i tille? Cfare do te thoshte per ne nje realitet i tille?

Swed: Nese investimet kalojne ne infrastrukture duke lene menjane gjenerimin mundet qe perkohesisht problemi i furnizimit te zgjidhet nga importi, por teorikisht nuk mund te varesh gjithmone nga importi; pavaresia ne kete aspekt eshte ceshtje politike dhe ekonomike. Politike sepse je shume i pambrojtur dhe shume i varur, nga pikpamja ekonomike sepse te duhet qe vazhdimisht te nxjerresh valute te forte nderkohe qe arketon lek shqiptar.

SR: Nga nje ane kemi nje nevoje urgjente per te zgjidhur problemin e energjitikes. Nga ana tjeter kemi nje armiqesim te popullsise (asaj te Vlores, ku mendohet te ndertohet Teci) me planet e qeverise. Cfare ndodhi? Cfare interesash fshihen mbas pro-ve dhe kontra-ve? Perse nuk arrin qeveria t'i bindi njerezit per planet e saj?

Swed: Te flasesh per interesa pas projektit ne shumicen e rasteve eshte e tepruar, sepse ne ate mes zgjedhja e Vlores, sic e kemi diskutuar dhe me lart, u be per interesa te pastra ekonomike dhe teknike. Skenare me imperialiste dhe roberim e gjunjezim te Vlores e te Shqiperise, mund te bejme gjithe diten e te nxjerrim argumenta e kunderargumenta qe ne fund nuk do i japin nje pergjigje pyetjes madhore "cfare interesash u luajten ne Vlore?". Keshtu qe preferoj t'i rri larg ketij diskutimi. Difekti ishte qe nuk u morr mendimi i qytetareve, por u vazhdua me mendesine e vjeter qe nese shteti do dicka, behet. Por nuk funksionon me ne kete menyre, dhe kete duhet ta kene parasysh ekspertet dhe vendimmarresit. Nuk mund te ndertosh me pahir ne nje vend ku komuniteti nuk e do, ose do spostohesh ose do negociosh me komunitetin qe ti mbushesh mendjen; une per vete nuk di dhe nuk mund te sugjeroj ndonje rruge tjeter. Nga ky kendveshtrim, une levizjen kunder ndertimit te veprave ne Vlore e shoh si shume pozitive; sepse eshte zhvillimi i pare ne kete drejtim dhe do sherbeje si shembull per vepra te ardhshme.

SR: Ne se ti do te behesh minister energjitike dhe do te te kishin thene: ke liri absolute dhe para pa mase; vetem ndryshoje gjendjen. Cila do te ishte "perqasja jote" per te kapercyer situaten e tanishme? Dhe ne sa vjet do arrije ta zgjidhje kete problem, me cfare kostoje?

Swed: "Perqasja ime" do ishte shume i thjeshte, KESH nuk eshte zyre punesimi e partise time, eshte shoqeri tregtare qe ka nevoje; dhe qe vetmja mundesi qe te zhvillohet, eshte te operoje si e tille. Dhe e dyta, energjia elektrike "falas" nuk do bente pjese te premtimet e mia. Permiresimi do vinte shume shpejt, per kete jam i sigurte.

SR: Cfare pyetje(sh) do kishe qejf te ta kisha bere dhe nuk ta (t'i) bera? Si do ishe pergjigjur?

Swed: Nuk ke harruar gje, te pakten jo nga ato qe mund te kisha merak une. Do me pelqente qe po kaq pyetje te benin dhe gazetateret kur intervistojne persona pergjegjes per energjine, por qe fatkeqesisht nuk para ndodh.

SR: Energjitika: quo vadis?

Swed: "Quo Vadis"? - Perafroje me qenin e Pavllovit dhe merr nje pamje te pergjithshme.

Intervista

१. Lumturia e plotë për ju është? Nuk e di. Ndoshta kur, gjate mengjeseve te week-endeve, e gjithe familja mbeshtillet si spagetti ne krevatin dopio. Por ndoshta lumturia e plote eshte vetem ne momentin para vdekjes kur njeriu ben shpejt inventarin e tij te jetes dhe konstaton se nuk i ka ngelur asnje merak nga jeta.
2. Çfarë ju bën të çoheni në mëngjes? Era e kafese.
3. Hera e fundit që u shkritë në të qeshur? Sot
4. Vetia kryesore e karakterit tënd, cila është? Racionaliteti dhe aftesia per te thene te verteta qe shumica e njerezve i gelltisin.
5. Mangësia juaj kryesore? Bllokohem kur nuk kuptoj llogjiken e asaj qe thuhet ose behet.
6. Në cilat gabime tregoheni më tolerant? Ne ato, shkakun e te cilave e kuptoj. Ne pergjithesi kam tendencen te mos ju jap me shume rendesi se c'duhet gabimeve. Njerez jemi dhe gabojme.
7. Me cilën figurë historike, je e apasionuar? Historia nuk ben pjese tek interesat e mia.
8. Cilët janë sot, heronjtë tuaj? Njerezit e thjeshte, ata qe s'bien ne sy e per te cilet nuk flet e shkruan njeri.
9. Udhëtimi juaj më i dashur? Cdo udhetim me destinacion NYC.
10. Shkrimtarët tuaj më të dashur? Jane shume. Dürrenmatt, Ecco, Calvino, Wilde.
11. Cilin virtyt, vlerësoni tek një burrë?
12. ....dhe tek një grua? Nuk mendoj se burrat dhe grate duhet te kene (apo kane) virtyte te ndryshme. Tek te dy palet pelqej ciltersine, qetesine, miresine, thjeshtesine.
13. Kompozitori juaj i prefeuar? Bach & Mendelson
14. Këngën që fishkëllen kur je në dush? Nuk fishkellej dhe as kendoj ne dush. Me pelqen te shijoj ne qetesi nxehtesine e ujit teksa largon naten nga trupi dhe koka ime.
15. Libri me mbresëlënës? Shume. "The god of small things", Lolita", Ridenimi, "Life of pi", "The name of Rose" & cdo gje prej Eccos, "Der geliebte der Mutter".
16. Filmi më mbresëlënës? Disa: "Pi", "Eat, drink, man, woman", "One flew over the cuckoo's nest", "The cook, the thief, his wife and her lover", "The last imperator".
17. Piktori juaj i dashur? Egon Schiele
18. Ngjyra juaj e preferuar? E kuqja.
19. Cilin quani, suksesin më të madh tuajin? Pjekjen.
20. Pija juaj e preferuar? Vera e kuqe dhe Prosecco.
21. Për çfarë jeni penduar më shumë? Per asgje.
22. Çfarë urreni më shumë nga çdo gjë? Njerezit qe abuzojne seksualisht me femijet.
23. Kur nuk shkruani, cili është hobi juaj i dashur? Leximi.
24. Frika juaj më e madhe? Bota shtazore minus macet & drosophilen.
25. Në cilin rast, zgjidhni të thoni gënjeshtra? Nuk genjej, vetem zbukuroj ;)
26. Cila është moto-ja juaj? Ka gjithmone nje te neserme.
27. Si do preferonit të vdisnit? Pa meraqe.
28. Nëse ju ndodhte të takonit zotin, çfarë do të donit t’ju thoshte? Ke pasur te drejte kur ke thene qe nuk ke nevoje te besosh ne zot per te qene njeri i mire.
29. Në ç’gjendje shpirtërore ndodheni kësi kohe? Leviz sipa qejfit te hormoneve dhe dozes se gjumit qe me lejojne te marr.

Your man - Our man: Alwyn's confession for Selfmaderadio

Blogu "Our man in Tirana" eshte nje nga blogjet per Shqiperine me interesante. Autori eshte Alwyn, nje irlandez qe jeton perkohesisht ne Tirane. Me stilin e tij, me temat qe sjell, me balancen e mrekullueshme qe mban midis kritikes dhe admirimit, Our man in Tirana, eshte bere nje nga adresat me te dashura ne Internet per vete shqiptaret. Me poshte eshte nje interviste e Selfmaderadios me Ourmanintirana, e botuar ne anglisht. Lexim te mbare.


I always find it difficult to come up with a good name for a blog. Most are either very dull or merely descriptive. When I was trying to think of a title ourmanintirana was a very obvious one - it's a play on the title of a famous novel by the English writer Graham Greene. His novel 'Our Man in Havana' is set in pre-Castro Cuba and features a vacuum cleaner salesman who is having trouble making enough money to keep his daughter happy. So he agrees to become a spy for the British secret service. But instead of recruiting other spies, he just makes everything up and this impresses his superiors. It also impresses other foreign intelligent agencies who start trying to catch him and to kill off his 'spies'. Its a very funny and satirical story. Having said all that, there is no deeper significance to the name of the blog than the fact that I liked the play on words. In case anyone is concerned, I'm not a spy and I don't sell vacuum cleaners.

I originally started the blog to keep friends and family back home up to date with what I am doing here and what it is like here. I suppose those people were the original 'our' of the name. It seems though that over the months I have been doing this there has been a change in the audience. From the comments I get and from the tracker information I keep it seems that the majority of people reading the blog are Albanians - mostly expat Albanians. For them I am reluctant to consider myself 'our' man since I am a newcomer to this place. So I am not sure who I write for anymore. I think that I have changed the nature of the postings since I have come to realise that it is being read by Albanian expats - but not in a conscious way. I think it is just in the back of my mind as I think of things to write about. I have also tried to develop the title as my persona while here - partly for consistency and partly out of a desire to maintain general anonymity.

I am of course very flattered that so many people from Albania read what I have to say and are sufficiently happy with my perspective that the come back to read more. It is also though a little frightening since it is so easy to get things wrong or to cause offence. Coming from Northern Ireland and having read many prejudiced and biased things about my own city of Belfast, I know how annoying and frustrating it is when people who don't really understand a place or its people or its history start making pronouncements. I also understand that, even when some of the things being said are true, it is more difficult to hear it from outsiders, whose own societies may not be that wonderful either.

There are of course many things that frustrate me or make me angry, but I don't think it is good to blog when you are angry. Some reflection makes for a better posting. I do not agree that the best thing about blogs is their 'honesty' or 'rawness'. These are often just excuses for prejudice or bad manners, so I try to present my experiences here as fairly as I can. I realise that there will always be occasions when people are still upset by them, but I do not go out of my way to cause offence and do not enjoy it when people are offended. My goal is to understand and to record my experiences of life here and to make those available for other people.

I do largely try to avoid discussing politics because even though I do find it interesting I do not think I know enough about the politics of the country to speak with any confidence. In the same way I have not written much about religion, though I hope to do so soon. I can claim a little more understanding here, both as a practising Christian and as a student of Theology and Philosophy of Religion. Despite these omissions I hope that the blog posting taken together do convey a reasonably rounded picture of life in Tirana and to a lesser extent Albania.

What do I do besides blogging? Not much. I read a lot, walk the city, drink coffee, play football, walk in the park etc. I am not working here, though I would like to be. I am here because my wife's company sent her here on a two year contract. We arrived in October last year so we have about one more year to go. On my age you are about 20 years out - if you think I am 25 from my blog then either I am youthful or immature - I will choose to see it as youthful and be flattered.

Thank you, Alwyn

Te cmendur mbas teknologjise

Hapësira sibernetike mund të konsiderohet si një lloj toke e lirë, ku njerëzit vijnë dhe vetëshërbehen. Si të gjithë, edhe shqiptarët nuk i kanë shpëtuar tundimit të saj. Një kërkim i shpejtë në Google të ballafaqon me faqe të tëra shqiptare, që nga shtypi i ditës online e deri tek klube emigrantësh. Edhe pse të ndryshme në emra, faqet shqiptare kanë një emërues të përbashkët: ato imitojnë njëra-tjetrën, marrin të njëjtën fytyrë, të njëjtën përmbajtje. Temat më të dashura për shqiptarët e emigruar ngelen politika dhe origjina. Zakonisht janë të njëjtët njerëz që qarkullojnë nga një faqe në tjetrën, përsërisin vetëvetën disaherë në tema po kaq herë të përsëritura. Kjo është ndoshta arsyeja që pas një farë kohe njeriut i humbet interesi për t'iu rikthyer faqeve shqiptare. Por, për fat të mirë, ka edhe përjashtime. Njëra prej tyre quhet Pr-tech.net. Pr-tech përfaqëson shkurtimin e fjalëve Prishtina dhe teknologji. Pyetja ime e parë për autorët e kësaj faqeje lidhet pikërisht me emrin: përse Pr-tech?

Pr-Tech është një grup të rinjsh shqiptarë që i janë përkushtuar zhvillimit teknologjik të trojeve shqiptare. Po, po ... mirë e lexuat ... zhvillimit të teknologjisë së Kosovës, Shqipërisë e më gjerë. Qëllimi i Pr-Tech-ut është "infektimi" i rinisë shqiptare me virusin shkencoro-teknologjik derisa të arrihet epidemia. Fatkeqësisht ky lloj virusi, virusi i njohurisë dhe fuqisë teknologjike, ende nuk është prezent tek shqiptarët në masë që dëshirojmë t'a shohim. Një gjë e tillë mund të vërehet tek mungesa e informatave të mirëfillta e konstruktive për teknologji e shkencë në gjuhën tonë. Pr-Tech e vërejti këtë mungesë dhe mundohet që të përhapë këtë virus edhe përmes internetit, duke publikuar punime, shkrime, mësime të shkurta në kompjuterikë e inxhinieri në përgjithësi por edhe dhe lajme për Nanoteknologji, Bioteknologji, Shkenca Materiale, Energjetikë, Mjedis dhe Ekologji, Fizikë, Astronomi, Paleontologji, Medicinë, Antropologji, Ajër-Hapësirë, Transport dhe Teknologji Luftarake. Punimet zakonisht janë punë që ne (gjithë kontribuesit) bëjmë nëpër universitete gjatë vitit shkollor, të cilat i përkthejmë e i përshtatim për Pr-Tech në gjuhën shqipe. Qëllimi është që të krijohet një faqe ku mund të gjendet literaturë edukative-shkencore në gjuhën shqipe për studentë të nivelit të universitar.

Një vështrim i faqes Pr-tech të bind se këta të rinj e kanë me shumë seriozitet. Lajme gati të përditshme nga fusha të ndryshme të shkencës, por edhe mbulime speciale mbi tema të nxehta si ndryshimet klimaterike apo politikat e Linuxit, mësime praktike mbi tema si teknologjia e kompjuterave. Nuk mund ta mohoj se faqja të krijon mundësinë të arratisesh në një bote të bukur, ku çdo gjë është në rregull, ku teknologjia flet shqip dhe ku ëndërrat shqiptare për të qënë pjesë e zhvillimit teknologjik janë të prekshme. Kush janë njerëzit që i përgatisin këto materiale?

Pr-Tech është një grup të rinjsh shqiptar, të gjithë studentë (disa i kanë mbaruar studimet) dhe të gjithë në anë të ndryshme të botës. Pr-Tech u themelua nga pesë shokë edhe pse si grup filluam që të shoqërohemi e punojmë qysh në shkollë të mesme (1999-2001), ku edhe aspiratat e ngjashme na bënë që të lidhemi më shumë njëri me tjetrin dhe të krijojmë diçka si Pr-Tech. Por nuk mbetëm të vetmuar; neve na u bashkangjiten shumë të rinj të tjerë me aspirata të njëjta të cilët ndajnë, shkruajnë e përkthejnë punime nga universitetet e shkollat e tyre nga mbarë bota. Kontribuesit kanë origjinë nga të gjitha trevat shqiptare e shumë prej tyre kontribuojnë nga ShBA e Evropa Perëndimore, gjë qe na mundëson edhe të shkëmbejmë përvojat e universiteteve të ndryshme. Lista e plotë e kontribuesve mund të shihet në faqen tonë (http://www.pr-tech.net/profilet/).

Ne në Pr-Tech jemi të gjithë studentë edhe pas studimeve. Tre prej nesh studiojmë në ShBA, një në Zvicër dhe një në Prishtinë. Kontribuesit e tjerë, siç e cekëm më lartë, vijnë nga ShBA, BE-ja, dhe trojet Shqiptare. Në përgjithësi, të gjithë studiojmë lëmi inxhinierike, shumica në lëmin e shkencave kompjuterike, inxhinieri elektrike/kompjuterike, matematikë dhe biznes. Kemi mungesë të studentëve të bioinxhinierisë, fizikës, kimisë dhe shkencave njerëzore si antropologjia. Përveç studimeve, punojmë në kompani dhe institucione të ndryshme inxhinerike si praktikantë ose të rregullt. Qëllimi kryesor është që të gjitha eksperiencat t’i aplikojmë në vendin tonë.

Gjatë viteve të fundit numri i studentëve shqiptarë që kanë preferuar universitetet e huaja është rritur në mënyre të ndjeshëm. Po të besojmë statistikat e botuara herë pas herë në shtypin shqiptar, vetëm në Itali nisen çdo vit rreth 2000 studentë dhe këta vetëm nga Shqipëria. Interesant ngelet dukuria që kurioziteti i publikut për këta studentë reduktohet tek vendi ku studiojnë, degët që ndjekin apo bursat që marrin dhe mënyrën se si i marrin. Shumë pak kuriozitet tregohet për interesat dhe pasionet e këtyre studentëve, përse i bejnë studimet që bëjnë, çfarë gjejnë interesante në projektet që ndjekin. Prandaj, nuk mund të rri pa i pyetur Pr-tech-sat që të bëjnë një përshkrim të shkurtër të punëve shkencore që bejne ose të atyre që do te deshironin të bënin.

Momentalisht ekipi i Pr-Tech-ut ka orientime të ndryshme për shkak të largësisë, prandaj punojmë në projekte të ndryshme. P.sh. Genc K. është duke zhvilluar një aplikacion për statistika automatike të serverëve të organizatës The Global Fund në Gjenevë. Krenari punon për një kompani në ShBA që merret me inxhinieri RF (Radio Frekuencë) dhe bën analizimin e sinjaleve të standardeve të ndryshme për celular si GSM, CDMA2K, 802.11, WCDMA dhe EDGE. Betimi vazhdon të punojë si student në Institutin e Hulumtimeve të Marsit në ASU.edu, për të zhvilluar softuerin që përkrah instrumentin Themis në fluturaken Mars Odyssey të Nasa (http://themis.asu.edu). Bleroni vazhdon të punojë si këshilltar-IT dhe punon/hulumton me pajisje për telefoni përmes internetit (VoIP), ndërsa Genc D. vazhdon të merret rregullisht me aplikimin e inxhinierisë softuerike në biznes. Vitin e ardhshëm shumica e themeluesve të Pr-Tech-ut do të mbarojë studimet, kështu që planifikojmë që të kemi edhe projekte që kërkojnë prezencë fizike në vendet e duhura.

Një nga problemet më të mëdha të Universiteteve shqiptare është infrastruktura. Mungojnë jo vetëm laboratorët kaq të domosdoshem për zhvillimin e aftësive praktive të studentëve por edhe librat. Librat që ekzistojnë nuk janë veçse përkthime të shëmtuara, shpesh me autorësi të përvetësuar dhe aspak aktuale. Pyes Pr-tech: Studentët në trojet tona nuk kanë, midis të tjerash, as libra. Si duhet ta gjejnë ata rrugën drejt dijes?

Pikërisht për këtë Pr-Tech mundohet t’a shfrytëzoje potencialin e internetit. Mjedisi digjital për shkëmbim të informatave është shumë më i shpejtë, por edhe më i përhapshëm, dhe për këtë arsye duhet të përdoret në masë maksimale. Është e vërtet që materiali i shtypur nuk mund të zëvendësohet me atë digjital (librat janë më lehtë për t’i lexuar), por kjo është fillimi dhe shpresojmë se veprimtaria jonë do të zgjerohet

Eshtë bërë një dukuri e zakonshme që profesorët dhe shkencëtarët lënë profesionin e tyre për t'iu kushtuar politikës. Nga njëra anë është e kuptueshme dëshira e mirë për të marrë pjesë aktive në tranzicion, për të dhënë më të mirën e për ta bërë këtë tranzicion sa më të lehtë. Nga ana tjetër ky zhvillim ka çuar, midis të tjerash, në uljen e interesit për shkencën dhe në uljen e reputacionit të figurës së shkencëtarit. Eshtë shumë e vështirë të bësh shkencë në Shqipëri dhe të respektohesh nga komuniteti për këtë lloj kontributi. Mekanizmat që bëjnë të mundur një gjë të tillë nuk ekzistojnë. Ndërsa si politikan njeriu është shumë shpejt dhe pa shumë mundime atje ku janë drejtuar të gjitha dritat. Vëtë këta shkencëtarë e profesorë, tashmë të afirmuar në politikë, me indiferencën e tyre ndaj shkencës janë bashkëfajtorë në degjenerimin e mëtejshëm të shkencës dhe në vonimin e integrimit të Shqiperisë në revolucionin teknologjik që përjeton sot perëndimi. Shkurt: politika ka vrarë shkencëtarin. Jam kurioze të di në se Pr-tech sheh shpresa për ringjallje.

Fatëkeqësisht, politika është bërë pjesë e integruar e jetës sonë. Nëse kemi qëllim që të ecim përpara, dhe që bota të na shikon me respekt, e para së gjithas ne njëri tjetrin, duhemi t’i largohemi politikës në masë më të madhe. Politika e ka vendin në vendet vendim-marrëse, në zyret dhe institutet qeveriatre, e jo në perspektivat e qytetarëve.
Shpresa për ringjallje ka sepse ka vullnet për këtë. Pr-Tech është vetëm një shembull, ka edhe shumë të tjerë. Një ringjallje e tillë kërkon bashkëpunim mes individëve, gjë që Pr-Tech është duke e stimuluar aq sa mundet (vet Pr-Tech është rezultat i bashkëpunimit të personave në vende të ndryshme). Kjo edhe pritet mbasi që shkenca vetë është bashkëpunim dhe punë.


Edhe një pyetje të fundit: Ku do shkoni?

Ne nuk do të ndalemi, kjo është e pamundur sepse ka shumë punë për të kryer. Ne nuk do të ndalemi edhe kur ky "virus" të arrijë përmasa epidemike, ashtu që të forcohemi si popull/shtet. Kemi filluar me web-faqe dhe projekte digjitale dhe do të organizojmë konferenca të shpeshta shkencore për studentë në Kosovë e Shqipëri ku do të kemi mundësi (më të mëdha) për “infektimin” e rinisë. Shumë nga pjesëtarët e Pr-Tech punojnë nëpër projekte të ndryshme, gjë që është duke krijuar fusha të reja të veprimit. Ne fund te kesaj interviste donim te shtonim edhe nje fjale te fundit: Pr-Tech është ide, jo vetëm faqe interneti apo punë e disa personave, por është diçka që tenton të shndërrojë dhe ndryshojë gjendjen e tanishme në trojet tona. Bota është duke ndryshuar, e njëkohësisht edhe ne me të. Si popull kemi shumë punë përpara, që të fitojmë respektin dhe admimirin ndaj të tjerëve e në radhë të parë ndaj vetvetes, me punë e jo me fjalë. Madje edhe kjo mund të jetë motoja e Pr-Tech-ut - “Më shumë punë, e më pak fjalë”. Ne duhet të orientohemi edhe në teknologji e jo vetëm në shkenca shoqërore, ku po investohet më shumë në rajon. Kjo punë bëhet me kënaqësi dhe në këtë botë e cila po ndryshon përgjigjja qëndron në kokat e njerëzve, në njohuri dhe vullnet e jo në resurse tokësore të cilat vazhdimisht po harxhohen në këtë planet. Shtetet Shqiptare kanë mundësi të shumta të përparojnë dhe të shndërrohen në fuqi serioze të Europës Lindore. Vullneti ekziston, njerëzit ekzistojnë, njohuria ka filluar të pasurohet. Me veprimet tona dhe të tjerëve realizimi i këtij vizioni do të arrihet.

Intervista eshte botuar fillimisht ne Ezeta. Ribotohet nga selfmaderadio me lejen e Ezetes dhe autorit.

Interviste me Kadarene - Finalja

RA1: Karl Markus Gauss ju konsideron si nje nga oportunistet me te medhenj te literatures Evropiane.
IK: Mark Gaussi, eshte nje nga keta, e kam lexuar, shpifes. Mark Gaussi dhe te tjere jane nje bande, nje bande maosistesh qe me jane qepur, me kritikojne, ish miq te Shqiperise, qe dikur lavderonin Shqiperine dhe tani me kritikojne. Shkrimtare qe kane deshtuar ne vendin e tyre dhe qe dalin tani e gjykojne shkrimtaret e vendeve te vogla.
RA1: Eshte shnderruar gati ne nje loje: po aq shume sa pohoni se nuk merreni me politike, po aq shume provokohen kritiket per te kundershtuar e per te ndezur polemika.
IK: S'kam pune une me ligesine e njerezve.
RA1: Per here te pare e keni vizituar perendimin ne vitin 1962. Per te keni shkruar me pas se "kjo bote me magjeps, por ne te njejten kohe me frikeson". Si ndjeheni sot ne kete bote ku po jetoni qe prej shume vitesh?
IK: Eshte nje bote qe une e cmoj por nuk e, nuk e, nuk kam iluzione. E pranoj se nuk ka me te mire se sa kjo, por, megjithate, nuk me habit shume, ne kuptimin e mire te fjales.
RA1: Ju jeni kritikuar sepse e late Shqiperine, pikerisht, ne momentin kur ndodhi kthesa.
IK: Ajo ishte nje nga momentet me te veshtira qe ka kaluar Shqiperia. Askush nuk e dinte se ne c'drejtim po shkonte Shqiperia. Une doja qe me largimin tim t'i jepja nje shtyse.
RA1: Ishit kaq i rendesishem si shkrimtar?
IK: Shume i rendesishem. Kur bera nje deklarate kunder diktatures, gjate kohes qe isha ne ekzil ne Paris, tek "Zeri i Amerikes", rruget e Tiranes u shkretuan te gjitha.
RA1: Ju kane propozuar si president, e vertete?
IK: Po me kane propozuar, por nuk kam pranuar, sepse eshte aventuroze te jesh president ne Shqiperi. Ne nje vend kaq te veshtire si Shqiperia mund te perfundoja si diktator. Pergjegjesia e nje shkrimtari eshte shume me e madhe, njeqind here me e madhe dhe afatgjate se sa ajo e nje politikani.
RA1: Zoti Kadare, ju faleminderit per intervisten. Nuk mund te themi se ishte ferr, edhe pse nganjehere e veshtire.
IK: Cdo njeri ne bote ka te drejte te mbrohet.
RA1: Besojme se jua dhame kete mundesi.
IK: Po ju e beni nervoz kur tjetri mbrohet. Kam krijuar, une jam ... une di shume mire se cfare kam bere. Une i kam dhuruar popullit shqiptar nje kulture te tere. Eshte ironike qe ne nje vend te varfer, me kaq shume terror e krim, te kritikohet ai qe krijon kulturen.
RA1: E thene kjo me modesti?
IK: Po ashtu eshte...une e quaj modeste. Ky eshte realitet, perndryshe, po te mos isha modest do te ishte nje fyerje per kulturen dhe popullin shqiptar.
RA1: Tani mund t'ia fillonim nga e para: Si eshte e mundur qe nje shkrimtar te jete kaq i rendesishem ne nje diktature pa patur asnje lloj lidhjeje me politiken?
IK: Keshtu ishte, qellon qe ... Eshte per t'u cuditur, por keshtu ka qelluar!

Interviste me Kadarene - pjesa e dyte

RA1: Kritika nuk vjen vetem nga perendimi. Shkrimtari dhe desidenti shqiptar Kasem Trebeshina ka folur mbi epoken Hoxha-Kadare dhe ju ka drejtuar kritika te ashpra.
IK: Kasem Trebeshina eshte nje pseudo-desident. Kasem Trebeshina gjithe jeten vetem me ka kritikuar. Me thoni cfare kritikash me ka bere, ja psh, nje shembull: kur me 1971 romani im i pare u botua ne France, Kasem Trebeshina ka bere nje kritike dyzet faqesh ku me quante nje agjent te perendimit perderisa me pelqente perendimi.
RA1: Pseudodesidenti Trebeshina ndenji, megjithate, 13 vjet ne burg.
IK: E para, s'ka qene 13 vjet ne burg. Perpara se te hynte ne burg ishte oficer ne ministrine e brendshme.
RA1: Ju nuk keni gabuar politikisht asnjehere?
IK: S'kam gabuar, une s'jam marre ndonjehere me politik, s'ka bere ndonje njeri politike, ishte e pamundur.
RA1: Megjithate ju po i rishkruani librat.
IK: Ju e dini, ju paskeni marre informacione, genjeshtra, njeriu duhet te jete injorant qe te mos ta kuptoje se nuk ka fat me te madh ne bote per nje shkrimtar se sa te ripunoje librat e tij. Per me teper, kjo s'ka te beje fare me politiken, vetem me artin.
RA1: Tek "Nentori i nje kryeqyteti" keni ndryshuar fundin e librit: ne variantin e pare Radio Tirana pushtohet nga partizanet kurse ne te dytin ata debohen perjashta. Ne vend te nje fundi optimist keni zgjedhur nje fund pesimist.
IK: Ku e keni pare ju kete? Ju nuk thoni te verteten. Ku e keni lexuar kete?
RA1: Nuk eshte e vertete?
IK: Nuk eshte e vertete! Ka vetem nje perkthim gjerman te ketij romani.
RA1: Botuesi juaj, Ensesberger, qe njeh edhe variantin shqiptar te ketij libri, e ka shkruajtur nje fakt te tille.
IK: Ensesberger? Maoist me siguri! Me siguri keta vagabondat komuniste, me siguri nje maoist!
RA1: Pyetja eshte: a eshte e vertete apo jo?
IK: Ku e ka pare? Kjo eshte genjeshter! S'keni turp! Ju genjeni! Ju keni vetem nje botim gjermanisht. Nuk ka botim tjeter.
RA1: Cfare keni ndryshuar atehere ne kete liber?
IK: Kush?
RA1: Cfare keni ndryshuar?
IK: Kush? Por, jo, shiko, une kam ndryshuar dicka qe ne kohen e diktatures dhe kjo eshte perkthyer ne gjermanisht. Ka vetem nje botim ne gjermanisht dhe nuk ka pse te kete fantazira te tilla.
RA1: Ne botimin e hershem ne shqip fundi ishte optimist.
IK: Kam pergatitur romanin per ribotim dhe eshte varianti i dyte, ai qe eshte botuar ne gjermanisht. Te gjitha ndryshimet jane bere per arsye artistike. Gjenerali i ushtrise se vdekur ka pese variante, te botuara ne diktature te gjitha, absolutisht. Eshte fyese te degjosh kete vulgaritet te mases vulgare te njerezve, eshte turp per gazetaret qe degjojne akuzat e vulgut.
RA1: Akuza qe, psh, mund te lexohen edhe ne Frankfurter Allgemeine Zeitung apo Times?
IK: Vulgare, per mua, eshte gazete vulgare, une e quaj, psh, nje shkrim vulgar, nuk dua te them qe eshte gazete vulgare, por i referohem artikullit qe thote se Shqiperia kishte dy diktatore, Enver Hoxha dhe Ismail Kadareja, dhe Ismail Kadareja ishte me i keqi. Une e quaj vulgar edhe turp.
RA1: Nje kunderpyetje ...
IK: A e dini ju qe, me falni, por qe une jam njeri nga 12 anetaret e akademise franceze? Prane Vaslav Havelit, Princ Charles dhe Karl Poper, te cilin kam zevendesuar. Ishte Franca ajo qe me zgjodhi, Franca, vendi ku une jetoj e punoj, qe me njeh dhe qe me ka pranuar. A e dini ju se une kam marre titullin "Legjionar i Nderit"? A e dini pse e kam marre Legjionarin e Nderit? Tamam per figuren morale. Ore, po pse nuk mendoni ju qe shiko mos jane shpifje keto, fyerje njerezore? (Vazhdon)

Interviste me Kadarene - pjesa e pare

Donim te benim nje Interviste me Kadarene ... por zbuluam se dikush tjeter ishte treguar me i shpejte ... zbuluam se realiteti e kishte tejkaluar satiren. Me gjithe komplimentat qe Selfmade Radio ka marre nga lexuesit e saj, dhe per te cilat eshte shume krenare dhe shume e nderuar, konstatojme se ne, perpara mjeshtrit, ngelemi nxenes: Mjeshtri ngelet mjeshter!

RA1: Nje gazetar francez ka thene se nje interviste me Kadarene eshte si ferri mbi toke.
IK: (qesh) Nuk e besoj. Varet se c'quhet ferr dhe se c'quhet parajse. Intervistat me shkrimtaret jane te veshtira, nuk eshte e lehte te rrish para mikrofonit dhe te flasesh per letersine. Dikur, kur letersia transmetohej gojarisht, ishte me e thjeshte por atehere nuk kishte as mikrofona.
RA1: A ka te beje veshtiresia qe keni me intervistat edhe me ate se kohet e fundit gazetaret ju drejtojne pyetje te veshtira?
Ik: Jo, aspak, s'ka te beje. Zakonisht, pyetjet e veshtira nuk t'i bejne direkte, si te thuash, ato behen mbrapa kurrizit.
RA1: Ne do ju a drejtojme keto pyetje.
IK: Une nuk kam asgje kunder pyetjeve kritike, ju mund ta provoni, mund ta provoni.
RA1: A keni akoma nje banese ne Tirane?
IK: Apartamentin tim.
RA1: Ne vitin 1991 deklaruat se do te ktheheshit ne Shqiperi mbas nje viti.
IK: E vertete, por ne Shqiperi ka shume tension politik dhe mua nuk me lene te qete te punoj.
RAI: A nuk ishte ky tension edhe me i madh kur jetonit akoma ne Shqiperi?
IK: C'parti, une kam punuar per letersi dhe per asnje parti.
RA1: Ju ishit zevendeskryetar i Frontit Demokratik, nje organizate politike, kryetare e se ciles ishte gruaja e Enver Hoxhes.
IK: Ajo nuk ekzistonte faktikisht, ishte teorike, fronti demokratik ishte i gjithe populli. Nuk ishte as parti as gje, ishte kot, vinin disa njerez te shquar, pese apo gjashte, te cilet i benin zevendeskryetar ne menyre rotative. Mua me kane bere vetem njehere zevendes sepse isha shkrimtar i njohur.
RA1: Ju keni qene per shume vite deputet i Partise Komuniste.
IK: Kush? Une? Po ... po te te caktonin deputet nuk mund te kundershtoje, sepse te burgosnin, persekutonin, vrisnin, te quanin tradhetar. Nuk ka pasur asnje njeri qe ka guxuar ta beje nje gje te tille. Kjo historia me te qenurit deputet, qe ka bere kaq buje, eshte nje spekullim meskin qe behet nga media per te provokuar nje shkrimtar qe ka jetuar ne ferr.
RA1: Por megjithate, nuk mund te thoni qe nuk keni pasur te beni me politiken!
IK: Kam jetuar ne nje vend ku sundonte nje parti qe kontrollonte cdo gje, jeten dhe vdekjen. Cfare kam pasur une te bej me Partine? Ate qe ka pasur te beje i gjithe populli shqiptar.
RA1: A e keni shkruar ju kete tekst per vdekjen e Enver Hoxhes: "Ka gjithmone nje ikje. Por nuk ka nje ikje nga Enver Hoxha. Populli ne baladat e tij, penat e shkrimtarit, notat e kompozitoreve, mermeri i skulptoreve do te kerkojne vetevetiu te sjellin portretin, statujen dhe mendimet e tij perseri midis nesh, i pavdekshem midis te gjalleve." (perkthyer nga gjermanishtja SR)
IK: Kjo eshte nje shpifje e ndyre. Absolutisht asnje nga keto fjale nuk e kam shkruar une. Ku e keni gjetur kete?
RA1: Christine von Kohl e ka cituar kete ne librin e saj per Shqiperine.
IK: Ose ka marre genjeshtra nga shqiptaret. Merreni dhe shenoheni nga une.
RA1: Ndoshta ka qene e nevojshme qe te beni kompromise per te mbijetuar si shkrimtar ne nje sistem te tille hermetik.
IK: Kjo qe thoni ju, ju niseni nga nje mentalitet kolonialist, ju nuk pranoni qe nje vend i vogel ka nje kulture te madhe, nuk e duroni dot, juve gjermane dhe austriake, pse nuk zgjidhni ne fillim problemet tuaja, beni nje proces me historine tuaj.
RA1: Ketu ka nje keqkuptim, askush nuk deshiron te bej nje proces me ju.
IK: Edhe gjithe perendimi te bashkepunoje, ju nuk mund te gjykoni per nje shkrimtar, kurre, kurre! Une nuk impresionohem nga media perendimore, nga Wall Street, Viena, Berlini apo New Yorku: Nje shkrimtar eshte mbi te gjitha.

Intervista eshte bere me radion austriake 1 (ne interviste RA1), me 13 shtator 1998. Selfmade Radio zoteron nje kasete te kesaj interviste. Intervisten jemi munduar ta sjellim sa me prane origjinalit, por jemi te vetedijshem qe origjinali ngelet i paarritshem.

Selfmade Radio