"Një gjak, një gjuhë"
Ky fjalim u mbajt
gjatë festimeve kushtuar njëqindvjetorit të krijimit të Shtetit Shqiptar më 28 nëntor
2012, festime të cilat krahas gëzimit që shkaktuan tek shqiptarët e Ballkanit
dhe të Diasporës u shoqëruan edhe me tone të larta, të panjohura nacionaliste
të politikanëve drejtues. Politikanë të rëndësishëm të Shqipërisë, me tone
paksa më të ulëta ata të Kosovës dhe më të arsyeshme ata të Maqedonisë,
përdorën një gjuhë që zakonisht e përdorin vetëm grupet radikale. Shqipëria shtrihet
nga Preveza (Greqi) deri në Preshevë (një krahinë e Serbisë Jugore me shumicë shqiptare),
nga Podgorica (kryeqyteti i Malit të Zi) deri në Shkup (me një pakicë të
konsiderueshme shqiptare), deklaroi Berisha, i cili përdori edhe nocionin e
"Shqipërisë etnike", "ku shqiptarët përbëjnë etninë dominuese
dhe jetojnë pa ndërprerje".
Kryeministri
kosovar tha se ekzistenca e dy shteteve shqiptare nuk ka qenë dëshira e
shqiptarëve dhe se Shqipëria dhe Kosova do të ishin "më mirë" së
bashku. Ali Ahmeti, me realitetin e brishtë të Maqedonisë në fokus, u tregua më
i kujdesshëm e foli për të drejtat e shqiptarëve dhe për domosdoshmërinë e
respektit të ndërsjellët ndëretnik. Polikanët shqiptarë që nuk janë në qeveri u
treguan më të papërmbajtur: "Ne kemi një gjak, një gjuhë dhe një flamur",
shkruajti Xhavit Halili, i cili dikur drejtonte nga Zvicra rezistencën
shqiptare në Maqedoni.
Retorika e re
politike e udhëheqësve shqiptarë në Ballkan nuk kaloi pa u vënë re. Vendet
fqinje e panë frikën e tyre të krijimit të një Shqipërie të madhe, përdorur
shpesh prej tyre gjithashtu për qëllime propagandistike, të vërtetuar. Politikanë
të lartë, si p.sh. Ministri i Jashtëm grek, bojkotuan festimet në Tiranë.
Nacionalistët, si Kryeministri i Maqedonisë Nikola Gruevski, i cili vetë, për
qëllime të mbajtjes së pushtetit, përdor, pa përfillur fare dëmet në politikën
e jashtme, nacionalizmin maqedonas kundër Greqisë dhe pakicave shqiptare, u
shprehën kundër nacionalizmit triumfues shqiptar. Fjalët më të qarta i foli
ambasadori amerikan në Tiranë, i cili e paralajmëroi qeverinë Berisha duke e
sinjalizuar se SHBA nuk do të pranojnë asnjë ndryshim kufijsh në Ballkan.
Manovër për largimin e vëmendjes
Mbas euforisë
mbarëkombëtare dëmet në politikën e jashtme janë të mëdha. Sepse që prej
rrëzimit të diktaturës komuniste vendi konsiderohets si një faktor stabiliteti
dhe e kishte orientuar veten qartësisht drejt politikës së NATO-s, e veçanërisht
drejt Shteteve të Bashkuara. Hyrja në NATO dhe së fundi propozimi për dhënien Shqipërisë
të statusit të kandidatit në BE, që u rishikua më pas prej Komisionit Evropian,
ishin shpërblime për këtë qëndrim.
Përse qeveria shqiptare e vë në lojë reputacionin e mirë të politikës së
saj së jashtme?
Vëzhguesit
mendojnë se arsyeja janë zgjedhjet e qershorit 2013 në Shqipëri. Ashtu si në
vendet fqinjë, Maqedoni p.sh., retorika nacionaliste heq vëmendjen nga
problemet e vërteta të qeverive të kapura nga korrupsioni dhe keqmenaxhimi dhe do
të zhduket mbas zgjedhjeve. Por kjo nuk i shpjegon të gjitha sepse në Shqipëri,
ashtu si edhe në Kosovë, janë krijuar parti radikale nacionaliste, të cilat në
zgjedhje mund të bëhen të rrezikshme për partitë e konsoliduara. Aleanca Kuq e Zi në Shqipëri, nën udhëheqjen
e Kreshnik Spahiut, dhe Vetëvendosja në Kosovë, e drejtuar nga Albin Kurti, synojnë
haptazi bashkimin e të dy vendeve.
Aleanca Kuq e Zi
dorëzoi në janar 2013 kërkesën për zhvillimin e referendumit për bashkimin
Kosovë-Shqipëri. Vetë Aleanca u krijua në vitin 2011 si protestë kundër mënyrës
se si po regjistroheshin minoritetet, veçanërisht ai grek, gjatë regjistrimit të
popullsisë. Ajo agjiton kundër Kishës Ortodokse Shqiptare, sipas saj institucion
grek, mitropoliti i së cilës, Anastasios Janulatos, është kërcënuar së fundi rëndë,
kurse në Maqedoni ajo nxit kundër martesave mikse.
Nacionalizmi si
shprehje e opozicionit radikal bëri me sa duket që Berisha, dhe Thaçi
bashkë me të, të përpiqen të mbajnë me një retorikë të re zgjedhësit e
zhgënjyer që kërcënojnë se do të largohen. Për këtë, sidomos demokratët e
Berishës janë gati të mërzisin edhe SHBA-s edhe BE-së. Qeveria e Berishës ka
lajmëruar se do u japë kosovarëve pasaporta shqiptare, gjë që opozita shqiptare
e sheh si një formë të blerjes së votave. Por edhe udhëheqësi i opozitës Edi
Rama i bie së njëjtës muzikë kur kërkon që Shqipëria të ndërtojë në Preshevë spitale
për gratë shqiptare. Rama zhvilloi shpejt një koncept të tijin për bashkimin:
Ky duhet të ndodhë brenda kuadrit të BE-së. Kjo nuk është e re, sepse edhe
Berisha e përmend vazhdimisht integrimin euro-atlantik si rrugën për bashkim,
të cilin ai e celebron si "një e drejtë e shenjtë".
Nacionalizmi
shqiptar nuk është politikish i njësuar. Mes shteteve të vogla të Ballkanit,
por edhe tek diaspora e madhe shqiptare ka shumë dallime. Socialisti Ben Blushi
është një ndër të paktët intelektualë në politikën shqiptare që e interpreton nacionalizmin
si një opozitë sistemi, ku armiku merr fytyra të ndryshme. Në Shqipëri ai drejtohet
kundër partive të mëdha, në Kosovë kundër misionit të BE-së dhe "ndërkombëtarëve"
në përgjithësi, në Maqedoni kundër kombit titullar maqedonas. Kjo çon në
situatën paradoksale që në Shqipëri, p.sh., në të kundërt të Kosovës, një komisioner
i BE pritet me krahë hapur.
Konstrukte të njohura
Intelektuali
kritik më i rëndësishëm i Shqipërisë, Fatos Lubonja, flet për
"nacional-evropianizmin". Ai nënkupton me këtë atë që elitat
shqiptare, të dala prej kuadrove komuniste, nacionalizmin e tyre e qëndisën me
retorikë evropianizmi, ashtu siç dikur kishin përdorur si mbulesë
marksizmin. Dhe në fakt, një analizë e retorikës nacionaliste tregon se modelet
e mendimit janë po ato të vjetrat. Koncepti hapësinor i Berishës i korrespondon
idesë së një Shqipërie me katër vilajete, pra me provincën e madhe të Shkodrës
Osmane të deri 1912-ës, Kosovën (me kryeqytet Shkupin), Bitolën dhe Janinën. Në
vend të "Shqipërisë së madhe" përdoret nocioni i "Shqipërisë
etnike" ose i "Shqipërisë natyrale". Veçanërisht Sali Berisha është
ai që kultivon konceptin e një nacionalizmi "pozitiv": Shqiptarët
vetëm mbrohen kundër agresioneve, nacionalizmi i tyre është "human"
dhe "më i civilizuar" se ai i nacionalizmave "shoviniste"
të fqinjëve. Miti i viktimës, një mit i perceptimit të vetvetes së
nacionalistëve, i përhapur në të gjithë Ballkanin, plotësohet me imazhin e "popullit
të vetmuar" (që kultivohet edhe prej grekëve dhe hungarezëve, gjithashtu
të izoluar gjuhësisht) dhe me paranojën e rrethimit të kohëve komuniste. Kombi
vjen dhe paraqitet, ashtu si edhe gjatë komunizmit, në hapësirë dhe kohë etnikisht
homogjen.
Më i madh apo më i mirë?
Klasifikimi i
toneve të reja duhet shqyrtuar edhe në nivelin e politikës së jashtme dhe atij
historik. Shqiptarët ndihen sot në Ballkan më të fortë se kurrë. Hashim Thaçi
ishte i saktë kur e krahasoi situatën sot me atë të viteve 1999. Shqiptarët
vështrojnë edhe dobësitë e vendeve që tradicionalisht i kanë parë si
kundërshtarë, Serbia, e shkatërruar nga luftrat e humbura, dhe Greqia, e cila
deri para pak kohësh kishte një influencë të madhe në vend.
Edhe raporti ndaj
fuqive mbrojtësve perëndimore po ndryshon: Ashtu si pushtetarët shqiptarë të
shekullit të 20-të, Berisha
dredhon midis mbrojtësve të shumtë të politikës së jashtme, të cilët janë në të
njëjtën kohë edhe dhënësit e parave. Përpara qeverisë turke flet për
"gjakun e përbashkët" të turqve dhe shqiptarëve, përpara Papës paraqitet
si pasardhës i heroit kombëtar Skënderbe. Para diplomatëve amerikanë, që
përpiqen për ndarjen e shtetit të së drejtës nga dhuna, Berisha i lejon vetes
shumë më tepër sesa Qeveria e Kosovës, e cila është fuqimisht e varur prej SHBA.
Festime euforike
nacionaliste, retorikë fushate zgjedhore dhe zhvendosje tektonike në situatën politike
të brendshme dhe të jashtme, të treja mblidhen bashkë në këtë dimër
nacionalisto-shqiptar. Rezonanca tek masat është mbresëlënëse, por megjithatë
jo e lehtë për t'u interpretuar. Rreth 1.5 milionë njerëz deri tani, statistikisht
më shumë se gjysma e popullsisë, kanë vizituar brenda 45 ditëve ekspozitën e
armëve (shumica e tyre të falsifikuara) të Skënderbeut të huazuara prej Austrisë.
Simbol i dytë i
festimeve ishte "torta e madhe e pavarësisë" në Tiranë, shpërndarja e
rregullt e së cilës dështoi prej trysnisë së njerëzve. Pamjet e njerëzve që
gëlltisnin copa torte, që i paketonin ato në qese plastike dhe që në fund kërcenin
mbi të apo gjuanin të tjerët me copa torte, janë në kontrast me fjalimet
pompoze dhe tregojnë shumë më tepër për raportin e qytetarit me shtetin dhe
dëshirat reale të shumicës së shqiptarëve. Intelektualët kritikë i bien drejt e
në kokë: Alternativat janë ose një
Shqipëri më e madhe, ose një Shqipëri më e mirë. Elita politike ka
zgjedhur për momentin, të paktën në retorikë, alternativën e parë.
"Prej këtu, prej Shkupit, ju bëj thirrje shqiptarëve të punojnë çdo minutë, çdo orë, çdo muaj, çdo vit për bashkimin e tyre." Kështu u thirri Kryeministri shqiptar Sali Berisha më 25 nëntor 2012, gjatë një mitingu të madh në kryeqytetin maqedonas, pjesëmarrësve, mes të cilëve gjendeshin edhe Kryeministri i Kosovës Hashim Thaçi, zv/Kryeministri i Maqedonisë Musa Xhaferi, si dhe politikani shqiptaro-maqedonas dhe ish-udhëheqësi i guerrilasve Ali Ahmeti. Kryeqyteti maqedonas ishte zhytur në një det flamujsh shqiptarë.
