34. Une jam nje mozaik
Po! Une jam nje mozaik. Si ai ne ballin e Muzeut Historik ne qender te Tiranes, por vetem se jo me kaq shume personazhe. Mozaiku im ka vetem dy personazhe, qe keshtu nga jashte te gjithe njerezve ju duken njesoj, dhe edhe i quajne njesoj, bile i shkruajne po njesoj: Kromozomi X dhe Kromozomi X. Por, me besoni, ketu mbaron edhe ngjashmeria e ketyre kromozomeve, me nje fjale dukja, dhe fillon historia.
Historia fillon me nje fakt qe ju te gjithe e dinit: une jam femer. Si te gjithe femrat pa komplikacione gjenetike, edhe une kam dy kromozome X; njerin nga mamaja dhe tjetrin nga babai. Kromozomi X i babait, eshte i nenes se tij; gje qe implikon se mamaja ime dhe vjehrra e saj, edhe pse ne fakt nuk e kane pare e njohur kurre njera-tjetren, jane paketuar te dyja prane dhe pandashem brenda meje per aq kohe sa une jetoj mbi kete planet. E pare keshtu nga perspektiva e kromozomit X, kjo e imja (por edhe e cdo femre tjetre) eshte histori femrash, dhe pikerisht e femrave qe ne gojedhenat popullore qe trashegohen si gjenet, me shume urrehen mesvetesh dhe ushqejne me kete urrejtje mitin e shtrigave: nuses dhe vjehrres. Ndoshta do ishte interesante te eksplorohej nese kjo kontradikte u krijua nga natyra apo njeriu; por ajo qe eshte interesante per labirinthin tim eshte menyra se si natyra e zgjidh kete kontradikte brenda meje; se si natyra ua lidh kembet, duart dhe gojen ketyre grave per te mos me kthyer ne sheshin e tyre te luftes, e mundesuar keshtu ekzistencen time.
Ne momentin qe X i gjyshes sime (vjerres se mamase) u ngjiz me X e mamase, me nje fjale ne ate momentin qe u ngjiza une; ajo une e imja primordiale mesoi se qenkersh nje femer dhe shtypi butonin e planit F(emer). Ne kete planin F instruksionet jane ndertuar te tilla qe njerin nga keto X ta caktivizojne; thene thjesht - ta vene ne gjume, per te shmangur vdekjen. Keshtu qe, ato qelizat e para mama qe do te krijojne me tej qeliza identike - klone - bija qe rrine prane njera tjetres duke krijuar familje te medha, familje qe do ndertojne me pas indet e specializuara, qe do ndertojne nga ana e tyre organet, e qe te gjitha se bashku ne fund fare do japin njeriun bebe, e pra, ato qelizat e para kane vetem njerin kromozom X. Ky eshte ne fakt nje akt vetesakrifikimi (ne fakt i detyruar) qellimi i vetem i te cilit eshte qe si femra ashtu edhe mashkulli te kene te njejtin numer gjenesh. Sepse nuk i kane. Nje mashkull ka vetem nje X dhe ne vend te X tjeter ka nje Ypsilon. Dhe Y ka rreth 78 gjene perkundrejt nje X qe ka rreth 1098. Me nje fjale, nje mashkull, d.m.th. im bir dhe Mr.T., kane te shprehura nepermjet planit M(ashkull), qe instruksionet i merr nga ngjizja e X te mamase me Y e babait, 1098 gjene te mamase dhe 78 gjene te babait; pra, 1176 gjene secili.
1176 eshte me e madhe se 1098. Domosdoshmerisht. Por, dukja eshte (gati)gjithmone genjeshtare. Per hir te se vertetes duhet thene qe natyra teksa i kerkoi femres te vetesakrifikohej me 1098 gjene, mbylli nje sy dhe ate kromozomin e dyte qe vetesakrifikoi nuk e vrau, por vetem sa e vuri ne gjume. Dhe, kur mashkulli nuk e ka mendjen, zgjon nga gjumi rreth 15 % te gjeneve te ketij X (qe bejne rreth 165 gjene). Bile, sipas rrethanave, zgjon edhe nja 10% te tjere (duke marre 5% si mesatare midis gjumit dhe zgjimit, kemi edhe nja 55 gjene te tjere aktive). Pas mbledhjeve dhe zbritjes i bie qe une-femra kam 142 gjene me shume se mashkulli.
Vetem se pyetja qe me intereson mua per te njohur veteveten eshte: Mire qe njeri X eshte caktivizuar, po cili? Ku?
Une ketu jam e pafuqishme fare. Farefarefare. Mund t'ua di alfabetin te dy X, mund t'ua kuptoj tekstin; mund te jem e sigurt fare se jane te shendoshe e do ngelen te tille deri sa te vdes. Aman, ne se une kam hunden e mamase apo buzet e gjyshes kete nuk do ta marr vesh kurre. Kjo nuk eshte ndonje e keqe e madhe; ne te vertete mund te kapercehet me humor, sepse nuk ka dhe ndonje domethenie te madhe. Nuk ka konsekuenca.
Por, ka nje pjese te trupit, qe ne te vertete eshte me shume se kaq, ku konsekuencat kane pasoja vendimtare. Ky eshte truri - tru-mendja, qe me ben mua un'-ich-self, qe eshte pergjegjes per ato qe un-ich-self shkruan ketu ne blog, qe me ben mua homon sapiens. E, ky tru, tru-mendje, eshte mozaik, te nderuar lexues. Mozaik. Ich-self eshte nje mozaik nuseje dhe vjehrre qe jane prezente tek une ne trajte grumbujsh qelizash nervore strukur te heshtura prane njera-tjetres. Materia ime gri nuk ka vetem nje nuance gri, por ka dy: gri mamaje dhe gri vjehrreje-gjyshe. Diku i kane ndezur dritat e tyre, ne territorin e tyre, gjenet e mamase dhe ne territorin perkarshi ato te gjyshes. Mendimi im, formohet diku ne neurone gjysheje-vjehrreje, procesohet ne neurone mamaje-nuseje dhe perfundon prape ne neurone vjehrre-gjysheje. Ose e kunderta. Kur me dhemb koka, me shtrengojne ose duart e mamase ose te gjyshes (c'te kem thene valle?), dhe ndoshta po te njejtat duart, ose te tjerat, me lirojne perseri. Te dyja mundohen te me influencojne e fusin duart ne unin tim. Natyra teksa i neutralizon keto gra ne getho, i integron ne komunikacion ne ate qe eshte produkti perfundimtar: une.
Rri dhe pyes veten: Natyra, ma ka me hile? Apo, eshte treguar e mire e i ka vene keto dy gra, nga te cilat une njoh mire, dhe rrjedhimisht edhe i besoj verberisht, vetem njeren - mamane time - si dy blete punetore qe te prodhojne mjalt, qe te me bejne mua me te mire?
Ka vetem nje menyre per ta zgjidhur kete shpejt e shpejt: nje test IQ (koeficient i inteligjences) qe mat eficiencen me te cilen truri im proceson aktivitete te domosdoshme per mua, homo sapiensin, te kuptuarit, perceptuari; shkurt: inteligjenca. Shkoj tek nje faqe online dhe e bej testin ne anglisht. Rezultati me jep nje satisfaktion shume te madh per egon. Leshohem ne karrige me nje psheretime dhe ju them te dyja grave faleminderit me nje buzeqeshje vesh me vesh. I ngre syte perpjete aty mbi vetulla, tek balli - mozaik, ku ka shtepine arsyeja, llogjika, dhe filloj te ndaj sipas qejfit zonat e influences.
