Der erste Tag

Als er zurück aus der Schule kam, sah er viel grösser aus. Gestreckter Körper, resolute Bewegungen, den Kopf hoch und die Nasespitze gespitzt mit Eitelkeit, der Gesichtsausdruck voll mit Arroganz, knappe Antworten, tiefe Stimme. "Morgen komme ich allein aus dem Hort", sagte er klipp und klar, "gib mir bitte den Hausschlüssel morgen mit, ich kann allein in der Wohnung bleiben." Und dann ging er in sein Zimmer. Ich folgte ihm nach.

Er legte ein Arbeitblatt auf den Arbeitstisch und mit Stolz und ernster Miene erklärte er mir, dass das seine erste Hausaufgabe sei. Während er redete, zeigte mir seine Körpersprache deutlich, dass das hier sein Territorium sei und dass es für mich da keinen Platz gebe. Dann schaute er seine Hausaufgabe kurz an, legte sie vorsichtig in eine rote Mappe, die Mappe steckte er in seine Schultasche und die Tasche stellte er auf den Tisch, stehend. Bis er schlafen ging, repetierte er dieses Ritual mindesten fünfmal. Noch kurz vor dem Einschlafen nahm er die Tasche weg vom Tisch und setzte sie vor die Zimmertür. "Jetzt ist es besser", sagte er und ging in sein Bett, versichert, dass die Nacht jetzt kein gemeines Spiel mehr mit seiner Schultasche spielen könnte.

Innerhalb von ein paar Stunden war er in einem anderen Entwicklungsstadium, in einem, wo die Pflichten und Rechte den Menschen einem erwachsener machen. Ich war fasziniert, obwohl noch am selben Morgen, als ich ihn in die Schule begleitete, hatte ich mit den Tränen gekämpft: vor Angst, dass er jetzt weg von mir geht.

Und trotzdem, als er schlafen ging, wurde er wieder ein kleines Kind das ohne Gutenachtgeschichte nicht ins Bett will, das Angst vor der Dunkelheit hat und einen Kuss von seinen Eltern fordert. „Ich habe dich sehr gern.“ - sagte er zu mir und umarmte mich fest. Ich fühlte mich glücklich. Müde ging ich früh ins Bett und schlief wie ein kleines Kind.

Për pushtet a vdekje

Lufta e PS për kutitë është alibia për të prishur ekuilibrat politikë, është një përpjekje për ta çuar shtetin në krizë e për ta detyruar pushtetin aktual ta bëjë edhe PS pjesë të (përfitimeve) saj. Me çdo mjet, pa iu trembur më konfrontacionit të drejtpërdrejtë.

Tingëllon gati si një barcaletë historia e një arkitekti, që edhe tre muaj pas punësimit, nuk kishte marrë asnjë rrogë. „Do shkoj të ankohem“, - kishte thënë arkitekti kurajoz, dhe i kishte kërkuar Koço Kokëdhimës, punëdhënësit të tij, një takim. Kur u kthye në zyrë, tek kolegët e tij, edhe ata prej muajsh të papaguar, ai iu përgjigj syve të tyre kuriozë: „Çdo gjë në rregull: Koçoja më ngriti në përgjegjësi dhe ma rriti edhe rrogën“. Por muajt kaluan, dhe arkitekti i ngritur në përgjegjësi e me rrogë më të lartë nuk mori asnjë qindarkë. Pas gati gjysëm viti punë të papaguar, ai u largua.
Jo kaq paqësisht e kanë zgjidhur situatën e tyre, dy javë më parë, punonjësit e televizionit të Koço Kokedhimës. „O na jep rrogat, o nuk t’i kthejmë pajisjet“. Me pajisje e kishin fjalën për ato të televizionit. Ngjarja kaloi pa vëmendjen e medias, ndoshta sepse pavarësisht se nga cili kamp janë të rreshtuar, gazetarët dhe pronarët e tyre janë të ndjeshëm ndaj problemeve të njëri-tjetrit. Sidomos problemeve financiare. Tek e fundit, ajo që e paguan gazetarinë shqiptare është biznesi i ndërtimit, apo biznese të tjera paralele të pronarëve të gazetave. Dhe fati i ketyre bizneseve është pafundësisht i lidhur me politikën.
Koco Kokëdhima është një mbështetës i deklaruar i Edi Ramës dhe nuk është sekret që bizneset e sukseshme të Kokëdhimës i detyrohen loyalitetit të Ramës. Këtë lloj pozicionimi strikt të Kokëdhimës në krahë të Ramës ai po e paguan me vetë biznesin e tij. Rubineti i Bashkisë prodhon gjithmonë e me pak lekë për të kënaqur financiarisht mbështetësit e Ramës, teksa Berisha ua ka zvogëluar territorin e përfitimit financiar në hiç.
Ashtu si edhe Rama, Berisha ka kuptuar se arma më e fortë për të mbajtur pushtetin nuk është grushti, por paraja. Kjo para rrjedh nga rubineti i qeverisë vetëm për mbështetësit e saj. Por jo vetëm kaq. Me ane të ligjeve dhe gjobave që rrjedhin prej tyre, Berisha bën të mundur që edhe ato pika lekësh që rrjedhin nga rubineti i Bashkisë për mbështetësit socialistë të thahen fare.
Kështu, aktualisht gazeta Korrieri ka në kurrizin e saj gjoba për të paguar për shkelje të ligjeve. Kuptohet, Korrieri e ka merituar gjobën, por në biznesin e medias, edhe pse ligjet shkelen nga të gjithë, ligji dhe gjobat veprojnë në mënyre selektive. Edhe pronarët e Korrierit janë pronarë firmash ndërtimi dhe, ashtu si në rastin e Koço Kokëdhimës, mbështetës të deklaruar të Edi Ramës. Si gazetarët e Shekullit, edhe gazetarët e Korrierit kanë muaj që nuk marrin rrogë. Në fakt, ashtu si edhe tek Shekulli, gazetarët që punojnë tek Korrieri, kanë kohë që përjetojnë rroga që vonojnë t’u derdhen në konton bankare.
Berisha e ka filluar politikën e shkatërrimit financiar të kundërshtarit menjëherë pas riardhjes në pushtet, në mandatin e tij të parë. Por këtë politikë efektive Berisha ia kishte vjedhur vetë kundërshtarit të tij, Edi Ramës që kishte bërë pjesë të biznesit të ndërtimeve vetëm ata që i shërbyen pushtetit të tij, duke shkatërruar financiarisht ata sipërmarrës, ndërtues e arkitektë që ishin të lidhur me klanin e Berishes. Në këtë luftë për pushtet, i humburi i momentit është Rama dhe klasa e biznesmenëve që i shërben. Shpresa e papërmbushur e kësaj klase biznesmenësh se me kalimin e pushtetit qëndror në duart e Rames ata do të përqëndronin pushtetin ekonomik, po bëhet gjithmonë e më e vogël. Ndoshta kjo shpjegon se përse lufta politike e opozitës po bëhet gjithmonë e më agresive. Lufta e PS për kutitë është alibia për të prishur ekuilibrat politikë, është një përpjekje për ta çuar shtetin në krizë e për ta detyruar pushtetin aktual ta bëjë edhe PS pjesë të (përfitimeve) saj. Me çdo mjet, pa iu trembur më konfrontacionit të drejtpërdrejtë.
Ndërsa të huajt mundohen të sjellin arsyen në politikën shqiptare, media po orientohet gjithmonë e më shumë nga kahu i fituesit, Berishës. Askush nuk do të pësojë fatin e Shekullit dhe Korrierit. As Vizion+. Ky, kohët e fundit po ristrukturohet për të ruajtur balancën politike në raportimin e lajmit. Një nga masat e para të ketij balancimi thuhet se është largimi i Mero Bazes.

Evropa dhe Islami: Intervistë me Olivier Roy

Olivier Roy është profesor i orientalizmit dhe një nga ekspertët më të mirë perëndimorë të Islamit politik. Në librin e tij të fundit, „La sainte ignorance: Le temps de la religion sans culture", (Seuil, 275 fq, 19 €), Roy analizon krijimin dhe rritjen e formave të reja të besimit në botë. Analiza e detajuar, e përforcuar nga shifra dhe statistika, jep një peizazh interesant që jo rrallë bie ndesh me perceptimet tona, p.sh. që feja me rritjen më të shpejtë në botë nuk është Islami, por Protestantizmi fundamentalist. Sidomos Mormonët dhe lëvizja Pentecostal në SHBA dhe në tregjet në zhvillim (sidomos Brazil) shfaqin një rritje spektakolare. Edhe në botën Islame dinamikat fetare nuk karakterizohen nga një kthim në traditë, por nga levizje relativisht të reja, në thelb antitradicionaliste, postmoderne. Kufijte midis besimeve, vëren Roy, po bëhen gjithmonë e më pak të ravijëzuar: Sociologjia e besimit karakterizohet sot, mbi të gjitha, nga një rritje masive e konvertimeve.

Intervista me Olivier Roy është zhvilluar për të përditshmen zvicerane „Neue Zürcher Zeitung“ nga Eren Güvercin me titullin: "Wie hast du's mit der Religion, Europa?". Artikulli është marrë pa leje dhe përkthyer nga gjermanishtja për „Peshkun pa Ujë“, nga SMR. Titulli në shqip është i redaksisë së PPU.

***************************

Shumica e zgjedhësve zvicerane votoi para ca kohësh për një ndalim të minareve; në Francë dhe Belgjikë diskutohet për ndalimin e perçes (burkas); edhe në Gjermani, Islami është një temë e përhershme. Çfarë i irriton kaq shumë evropianët tek simbolet fetare apo fetë „e huaja“?

Këto 25 vitet e fundit, debati në Evropë është drejtuar nga tema e emigracionit tek ajo e Islamit. Kjo do të thotë që, bile, edhe kundërshtarët e emigracionit pranojnë ndërkohë që edhe brezi i dytë dhe i tretë i emigrantëve është ngulur këtu për te ndenjur për një kohë të gjatë dhe, si rrjedhim, Islami po hedh rrënjë edhe në Evropë. Ky diskutim ka marrë një kthesë të pazakontë: Ndërsa polemikat kundër emigracionit kanë ardhur kryesisht nga e djathta konservatore, Islami atakohet si nga e djathta ashtu edhe nga e majta, por secila me argumentime shumë të ndryshme. Për të djathtën, Evropa është kristiane dhe Islami, edhe pse duhet toleruar, duhet trajtuar si një fe inferiore. Pranohet – edhe pse kundër deshirës – se Islami për shkak të lirisë fesë, të garantuar në Kushtetutë, nuk mund të ndalohet, por po merret shumë seriozisht reduktimi i dukshmërisë së tij. Kështu p.sh., Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut nuk ka reaguar ndaj ndalimit të shamisë në Francë.

E majta, në të kundërtën, argumenton për sekularizëm të drejtat e gruas dhe kundër fundamentalizmit fetar: kritikon mbulimin jo sepse i përket Islamit, por sepse e konsideron në kundërshti me të drejtat e gruas. Prandaj, mbas debatit mbi Islamin fshihet një problematike më komplekse: Çështja e tipareve të një identiteti evropian dhe e rolit të fesë në Evropë. Edhe pse e djathta dhe e majta në këtë diskutim përfaqësojnë pozicione shumë të ndryshme, ne shohim sot lëvizje të reja popullore – si, p.sh. Partinë për Liri të Geert Wilders në Hollandë -, ku mpleksen të dyja pozicionet. Janë parti të cilat në thelb janë të djathta, por që përdorin argumentime të majta.

Në librin tuaj, shkruani se një fundamentalizëm si ai që përfaqëson al-Kaida, nuk ka asgjë të përbashkët me traditën islamike. Por në Evrope, ideologjia fundamentaliste konsiderohet si esenca e një të menduare tradicionaliste. Si e shpjegoni këtë kontradiktë?

Terrorizmi që praktikon al-Kaida është në historinë islamike po aq i panjohur sa edhe në atë kristiane. Ky është një fenomen i ri. Dhe, nëse do të shihnim se si manifestohet – atentate me vetëvrasje, me vrasje të pengjeve, me vrasje civilistësh -, atëherë do të vërenim se këto janë metoda që në kohët moderne i kanë përdorur paraprakisht të tjera organizata: Tigrat tamilezë, p.sh. kanë përdorur atentatet me vetëvrasje, të djathtët ekstremë italianë ishin përgjegjës për atentatet me bomba të gushtit 1980 në Bolonjë. Në regjistrimet e videove të ekzekutimit të pengjeve të huaja prej al-Kaidës në Irak „inskenimi“ i ngjan deri në detaje vrasjes së Aldo Moros prej Brigadave të Kuqe: në sfond flamur dhe stema të organizatës, pengu i lidhur dhe me sy të mbuluar, kryerja e një gjykimi prej „gjykatës“ së militantëve, deklarimi i „vendimit“ dhe ekzekutimi. Modus operandi dhe format e organizimit të al-Kaides, figura qëndrore e imperializmit amerikan si armik, si dhe praktikat e rekrutimi te drejtuara ndaj të rinjve, muslimane te edukuar në perëndim apo të konvertuar këta: të gjitha këto tregojnë se al-Kaida nuk është thjesht shprehje e një tradite, bile as e një fundamentalizmi islamik, por është shumë më tepër një variant i islamit të veshur me rrobat e ideologjive revolucionare perëndimore.

Si e shpjegoni suksesin e lëvizjeve apo ideologjive te tilla radikale? A ka lidhje me varfërinë dhe margjinalizimin?

Jo. Një sërë kërkimesh tregojnë se nuk ekziston një korrelacion midis varfërisë dhe radikalizimit: me aktivët në levizjet radikale islamike janë arabojugorët dhe jo bangalët – de facto nuk ka fare militantë nga Bangladeshi. Për mua, konflikti aktual është një vazhdim i konfrontimeve të vjetra të nisura nga lëvizjet antiimperialiste të Botës së tretë e që drejtohen kundër Perëndimit, në mënyrë të veçantë kundër USA. Në mënyrë të ngjashme, Bin Ladin flet shumë pak për fenë, por flet për Che Guevarën, për kolonializmin, për ndryshimet klimaterike ... Më tej, al-Kaida është qartësisht një lloj lëvizje të rinjsh – ajo realizohet nga të rinj, të cilët janë distancuar nga familjet apo rrethi shoqëror dhe që nuk shfaqin interes as për vendet e tyre të origjinës. Ka çuditërisht një numër shumë të madh të konvertuarish midis anëtarëve të al-Kaides. Ky është ndërkohë një fakt i njohur, por të cilit i kushtohet shumë pak vëmendje. Të konvertuarit janë rebelë pa qëllim dhe orientim e që, para 30 vjetesh, ndoshta do t'u ishin bashkangjitur RAF apo Brigadave të Kuqe: sot i bashkangjiten thjesht lëvizjes më të suksesshme në tregun antiimperialist. Ata janë megjithatë pjesë e traditës së një mijëvjeçari revolucionar, kryesisht perëndimor, që është larguar shumë nga utopia e një shoqërie të drejtë për të gjithë. Lëvizjet e reja janë shumë skeptike përkundrejt mundësisë së realizimit të një shoqërie ideale – prandaj dhe dimensioni vetëvrasës, i cili gjendej edhe tek RAF.

Disa evropianë janë të opinionit se në një Perëndim me themele kristiane çdo gjë islamike është problematike dhe e huaj. Ç’mendoni për këtë opinion?

Është një opinion që shprehet në një kohë kur, nga njëra anë Papa Benedikt XVI, ashtu si edhe paraardhësi i tij Johannes Paul II, ankohet se Evropa po humbet dhe injoron rrënjët e saj kristiane. Debati mbi lirinë seksuale, abortin, të drejtat e homoseksualeve nuk është konfrontim midis evropianëve dhe muslimanëve, por midis sekularistëve – të tillë ka edhe midis muslimanëve – dhe besimtarëve konservativë, qofshin këta muslimanë, katolikë apo ortodoksë - judaij. Evropa de facto paraqitet me opinione të ndryshme për vetë kulturën e saj. Sekularët shohin tek Iluminizmi dhe idealet e lidhura më të, -si të drejtat e njeriut, liria dhe demokracia, - momentin e lindjes së Evropës, ndërsa disa fraksione të orientuara nga kristianizmi janë të opinionit se edhe komunizmi, ateizmi dhe, bile, edhe nacionalsocializmi, janë rezultate direkte të Iluminizmit.

A ka rrezik që armiqësia ndaj Islamit të shndërrohet në një realitet evropian?

Edhe kjo çon tek pyetja se si e përkufizojmë nocionin. Ështe armiqësia, tek e fundit, një formë tjetër e racizmit që drejtohet në mënyrë specifike kundër njerëzve me emra myslimane, duke injoruar qëndrimin e tyre ndaj besimit? Apo është refuzim i një feje? Ka militantë antiraciste që janë kundër perçes, siç i gjejmë p.sh. midis feministeve; ka racistë të cilëve nuk u intereson fare perçja, sepse muslimanët për ta janë thelbësisht njerëz të tjerë. Kjo do të jetë për aq kohë delikate, derisa të dy këta faktorë - përkatësia etnike dhe besimi – si rregull nuk do të diferencohen qartë. Natyrisht, shumica e myslimanëve evropianë e kanë origjinën nga kultura të tjera, por lidhja midis origjinës së vendit dhe besimit fillon të zgjidhet: ka evropianë që konvertohen në myslimanë, ashtu siç ka myslimanë që konvertohen në kristianë, ka arabë dhe turq ateiste. Gjithnjë e më shumë myslimanë në Evrope duan që të konsiderohen pjesë e një komuniteti të caktuar fetar, por jo më pjesë e një origjine jashtë evropiane. Do të duhet të dallojmë midis tipareve të etnisë dhe besimit fetar, sepse ato janë fenomene të ndryshme, me të cilat duhet edhe të përballohemi në mënyra të ndryshme.

Si duhet të sillet politika përkundrejt këtyre besimeve „globale“, të larguara nga rrethi i tyre kulturor?

Mendoj se tamam këto besime – dhe jo institucione të etabluara si kisha katolike - janë tani për tani më të suksesshmet. Keshtu që nuk ka kuptim të luftosh kundër tyre, sidomos në vende ku liria e besimit është një e drejtë e ligjshme. Në të kundërtën, duhet të forcohet ndarja e shtetit nga feja, në mënyre që t'u garantohen të gjitha besimeve të drejta ligjore të barabarta. Kjo jo në kuptimin e një „multikulturalizmi“, por të kushteve që i mundesojnë një komuniteti fetar të ushtrojë të drejtat e tij – në një formë të lirisë fetare të përcaktuar mirë dhe neutrale brenda kufijve të ligjshmërise ekzistuese.

Në media flitet shpesh për dialektikën e Islamit „liberal“ kundër atij „radikal“. Çfarë duhet të mendojmë për këte terminologji dhe vlerësimet e lidhura me to?

Unë nuk besoj që një besimtar, për të qenë një qytetar i mirë, duhet të përqafojë një version „liberal“ të besimit të tij. Edhe kërkesa për një „reformim“ të Islamit nuk më bind. Njerëzit qe thërrasin per një „Luther musliman“, nuk e kane lexuar kurrë Luther-in. Ai nuk ka qenë fare liberal dhe, për më tepër, ka qenë një antisemit i deklaruar. Përshtatja e myslimanëve në kontekstin perëndimor nuk ka të bëjë me teologjinë, por shumë më tepër me praktikën jetësore dhe përpjekjet e çdo individi. Ata përpiqen të harmonizojnë praktikat e tyre me ambientin perëndimor dhe ky ambient u ofron edhe mundësitë reciproke – ata, p.sh., mund të mësojnë të mendojnë t'i rikonsiderojnë normat e tyre në kontekstin e vlerave moderne. Kjo mund të çojë, herët apo vonë, në një lloj reforme të mendimit teologjik, por në thelb më duket pa kuptim të barazosh modernitetin me teologjinë liberale. Të mendosh kështu do të thote ose të keqkuptosh historinë ose të zhytesh në një iluzion të pastër.

 Përktheu dhe përgatiti për publikim SMR

Letërsi dhe klishe

Ghada Abdelaal është shkrimtare egjyptiane. Midis të tjerash ajo ka edhe një blog, ku ajo trajton tema të jetës së përditshme në Kairo. Është pikërisht ky blog që ka tërhequr vemëndjen e shtëpive botuese të huaja, të cilat e kanë përkthyer dhe botuar materialin e blogut të saj në një libër. Edhe në Zvicër. Por është pikërisht këtu, në Zvicër, që për Abdelaal fillojnë problemet. „Ç’lidhje ka kapaku i librit me librin tim?“ – pyet e irrituar shkrimtarja shtëpinë botuese zvicerane. Për kapakun e librit ata kanë përzgjedhur motivin e një femre të mbuluar që thith duhan me një çibuk të madh arab e në dore ka një telefon celular. „Përpiqemi t’i themi lexuesit se femra arabe është moderne", - përgjigjet shtëpia botuese. „Ky imazh është thjesht një klishe", - futet e irrituar në diskutimin midis autores dhe shtëpisë botuese përkthyesja zvicerane.

Ky incident më rizgjoi irritimin tim për kapakët e përzgjedhur për disa prej romaneve shqiptarë të përkthyer në zonën gjermanofolëse. Një vështrim në serinë e librave të Kadaresë, botuar së fundmi nga shtëpia botuese Fischer, të krijon përshtypjen se mbas këtyre titujve fshihen ose studime antropologjike, ose ditare me histori misterioze të një kohe arkaike; të një bote orientale. Se ç’lidhje ka alegoria e „Pallatit të ëndrrave“ me foton e dy të rinjve (xhonturq?) që dëgjojnë me vëmendje interpretuesin e një instrumenti (çifteli apo është buzuk?) më ngelet mister. Por kur shoh se për „Gjeneralin e ushtrisë së vdekur“ është përzgjedhur pamja e një xhamie anës së cilës gjendet një turmë burrash me kokë me qeleshe apo të mbështjelle me shami të bardha, ngelem fare pa fjalë.

E vërtetë, biznezi i letrave është shumë i egër. Shumë shkrimtarë, shumë tituj dhe aspak e lehtë të krijosh një nish lexuesisht për to. Edhe më e vështirë bëhet mbijetesa në tregun botëror për letërsinë e vendeve të vogla, apo vendeve historikisht pa ndonjë kontribut në botën e letrave. Për vende si Shqipëria, misioni bëhet edhe më i vështirë. E dalë nga izolimi totalitarian, letërsisë shqiptare nuk i ngelet vetëm se të konstatojë me dëshpërim se temat si totalitarizmi, krimet e komunizmit dhe tranzicioni janë tashmë trajtuar nga të tjerët. Kurioziteti i perëndimit për komunizmin dhe krimet e tij, për peripecitë e tranzicionit postkomunist, janë ushqyer nga shkrimtarët ish-sovjetike dhe ata të bllokut të lindjes.

Përzgjedhja e imazhit të një bote arkaike për kapakët e librave të Kadaresë sugjeron se për Shqipërinë, marketingu, mundësinë e një nishi lexuesish-blerësish e sheh tek arkaikja dhe orientalizmi; ashtu siç e sugjerojnë edhe artikujt e shumtë që riciklohen në gjithë shtypin perëndimor, duke përhapur e përforcuar klishetë që i kanë ndërtuar vetë. Ironike kur mendon se një nga rolet e letërsisë është të krijojë një botë të diferencuar që vret klishetë. Tashmë, është letërsia që mbart në kurrizin e saj e shitet pikërisht nga klisheja.

Se sa të vështirë e ka biznesi perëndimor i librit gjetjen e nishit, të kategorisë, për të tregtuar letërsinë dhe autorët shqiptarë e tregon edhe rasti i Fatos Kongolit. Në tregun gjermanofolës, „I humburi“ i Kongolit kapërcen ylberin dhe bëhet „Nusja shqiptare“ („Die albanische Braut“). Në harmoni me titullin, kapaku i librit paraqet trupin e një femre të veshur me fustan nuseje, pa fytyrë (pa kokë). "Ç’lidhje ka kjo zgjedhje me përmbajtjen e romanit të Kongolit?", – do të pyeste i çuditur para disa vitesh një kritik, në emisionin letrar të televizionin zviceran SF1. Asnjë. Për lexuesin gjermanofolës, që për Shqipërine mëson nga shtypi, ku rilexon të njëjtat konstrukte e klishe, titulli duket ftues për të hapur faqet e librit e për të zbuluar fytyrën e panjohur (ekzotike?) të femrës shqiptare. Për kë lexues është menduar ky titull? Për atë të turizmit seksual? Për gratë e soap-operave? Për blerësit e dyqaneve „Tante Emma“?

Ghada Abdelaal nuk do t’ja dijë për planet e marketingut të shtëpisë së saj botuese. Pa frikë dhe komplekse inferioriteti, ajo kërkon që shtëpia botuese zvicerane të ndërrojë kapakun e librit dhe, mbi të gjitha, ta konsultojë këtë kapak me autoren përpara se sa libri të dalë në botim. Ndërsa shkrimtarja e ndjek çështjen në organet e drejtësisë, shpresoj që shembulli i saj të jetë frymëzues për kolegët e saj të shumtë që ashtu si ajo shpesh bëhen pre a politikave të marketingut duke rrezikuar asgjë më pak se sa identitetin e tyre dhe të veprës, duke rrezikuar që të përfundojne ashtu siç kurrë nuk e kanë dashur: shkrimtarë në funksion të shtëpive botuese; shkrimtarë në funksion të klisheve.

Iluzione dhe realitete

Disa ditë më parë, shtypi zviceran (Tagesanzeiger, 20 Mars) njoftoi për rastin e një mësuese të një shkolle private të Zürichut, e cila duhet të lerë menjëherë Zvicrën edhe pse mesuesja është me leje të rregullt qëndrimi dhe leje pune, edhe pse shkolla që e ka punësuar dhe prindërit e fëmijëve që ajo edukon e kualifikojnë atë si një nga mësueset më të mira të shkollës. Mësuesja në fjalë është qytetare e Afrikës së Jugut, një shtet që nuk përfshihet në Komunitetin Evropian, pra, një shtet jokomunitar e, për të cilet, shteti i Zürich-ut, dhe jo vetëm ai, ka përgjysmuar kontigjentin e lejeve të punës.
Në pamje të parë, reduktimi i kontigjentit të lejeve të punës për jokomunitarët duket të lidhet direkt me krizën ekonomike që ka përfshirë edhe Zvicrën. Si askurrë në këto 20 vite të fundit, papunësia si rezultat i krizes ka arritur në Zvicer shifrën 5%. Por, një vështrim i kujdesshëm i tematikave aktuale të medias sygjeron se, në të vërtetë, mbrapa këtij reagimi fshihet përpjekja e shtetit zviceran për të mbrojtur tregun e brendshëm që rrezikohet gjithmonë e më shumë nga njëra anë nga zgjerimi i Komunitetit Evropian dhe nga ana tjetër nga liberalizimi i vizave në shumë vende jokomunitare, sidomos ato të Ballkanit që kanë një emigracion shumë të madh në Zvicër.
Zvicra nuk është anëtare e komunitetit Evropian; ajo bashkëpunon ngushtësisht me të nëpërmjet një serie marrëveshjes reciproke. Njëra nga këto marrëveshje e detyron Zvicrën të hapë tregun e saj të punës për vendet e Komunitetit Evropian, dmth, ta hapë edhe ndaj vendeve të Lindjes shtuar komunitetit viteve të fundit. Frika ndaj fuqisë punëtore që i shtohet tregut Zviceran të punës nga Lindja është e madhe: Fuqia punëtore e këtyre vendeve është e lirë dhe imponon reduktim të rrogave për fuqinë punëtore vendase, rrezikon skulifikimin nga konkurrenca vendasin.
Kontigjenti i lejeve të punës është një mekanizëm i vjetër me të cilin shteti zviceran mban në kontroll tregun e punës; është një mekanizëm diafragmë: hapet dhe mbyllet sipas interesave të tregut. Është një mekanizëm të cilin shteti Zviceran ja kundërvë edhe vetë marrëveshjeve që nëshkruan vetë, edhe asaj të nënshkruar me Komunitetin Evropian: Përtej fasadës së marrëveshjes për hapje tregu, në Zvicër jo çdokush mund të marrë lejen e punës. Kontigjenti i lejeve të punës favorizon, megjithatë, komunitarët: një firme që punëson të huajt i kërkohet që kur nuk e mbush dot vendin e punës me vendasin, ta kërkojë atë në Komunitetin Evropian dhe vetëm kur të ketë treguar bindshëm që nuk ka qenë e mundur gjetja e një kapaciteti brenda këtyre hapësirave, një firmë mund të kërkojë punësimin e dikujt jashtë. Këta të fundit, jokomunitarët janë pronë e humorit të shtetit zviceran dhe, kryesisht, të pambrojtur. Si në rastin e mesueses nga Afrika e Jugut, ata duhet ta lënë vendin menjëherë.
Një nga frikërat që paraqesin komunitarët, dhe kryesisht ata të lindjes, për tregun e punës zviceran është anashkalimi i politikës së kontigjentit duke shfrytëzuar lejen tre mujorshe të turistit, që perkthehet në rritje të tregut informal/ilegal të punës. Më mediatike, më e dukshme kjo reflektohet në aktivitetet kriminale dhe gjysëmkriminale si prostitucioni, psh. Por, siç raporton së fundi shtypi zviceran (NZZ, 23 Mars), nuk përjashton as punë si ndërtimi, bujqësia apo babysiter.
Shfrytëzimi i lejes së turistit bëhet edhe me problematik në rastin e vendeve të Ballkanit. Liberalizimi i vizave në Maqedoni u shoqërua me një rritje të kërkesave për azil në Paris dhe Bruksel. Artikuj ne shtypin zviceran (NZZ, Mars, Tagesanzeiger, Februar) japin motive dhe dinamika te këtij emigracioni të ri. Janë familje, janë të rinj, nga të gjitha grupet etnike, që largohen si pasojë e mungesës së një të ardhmeje në një vend me një stanjacion të frikshëm ekonomik. Rasti maqedonas është një paralajmërim për të ardhmen e afërme, kur do të liberalizohen vizat edhe për Bosnjën, Kosovën dhe Shqipërinë, të treja vende me probleme të mëdha ekonomike e me një histori emigracioni. Zvogëlimi i kontigjenteve të punës dhe fuqizimi i policisë që kontrollon tregjet informale janë dy nga masat me të cilat qeveria Zvicerane reagon ndaj këtyre zhvillimeve. Dhe, sipas shenjave, ajo nuk është e vetmja.
Me të drejtë lind pyetja, çfarë i pret vendet e Ballkanit (ato qe akoma presin) pasi ata të arrijnë ëndrrën e liberalizimit të vizave? Çfarë shpresash paraqet perëndimi për të rinjtë shqiptare?
Jo shumë. Njerëzit nuk do torturohen radhëve të gjata dhe të mundimshme të burokracisë së huaj në vendin e tyre për të marre një vizë për jashtë shtetit. Ata që kanë mundësitë ekonomike do kenë mundesi të shëtisin evropen si turistë. Profesionistët, akademikët do komunikojnë fizikisht më lehtë me kolegët e tyre. Ajo që nuk do arrihet (të paktën jo në masë) është ëndrra për të ndërtuar një jetë dinjitoze në perëndim, një jetë me cilësi me të mirë nga ajo qe kanë. Sepse për ta bërë këtë ëndërr realitet, duhet një punë dhe është pikërisht kjo mundësi që perëndimi nuk ofron; sepse tregjet e punës për Lindjen dhe jokomunitarët janë të vogla e  po mbyllen edhe më shumë. I vetmi treg pune „i hapur“ ngelet, sidomos për ballkanasit, ai i bashkëatdhetarëve apo familjarëve të emigruar e integruar tashmë prej vitesh në vendet perëndimore që kanë arritur të ngrenë bizneset private. Por ky treg është, megjithatë, shumë i vogël dhe i kontrolluar nga kontigjentet e lejeve të punës. Ashtu si komunitareve të lindjes, shqiptarëve dhe të tjerëve, nuk do u ngelet vetëm se të përfundojnë në tregun informal të punës dhe të përballen këtu me pasigurinë dhe inkriminimin që sjell ilegaliteti. Por, pjesës më të madhe nuk do i ngelet të bejnë vetëm se atë që po bejnë shumë lindorë e që po bëjne edhe maqedonasit: kthimi në shtëpi.
Ka të ngjarë që iluzioni i prishur i magjisë së vizave do të zëvendësohet me atë të hyrjes në Komunitetin Evropian. Por, sic e tregon edhe eksperienca e vendeve të lindjes, ky është një iluzion tjetër. Ngelet vetëm një shpresë, që herët a vonë të kuptohet se dëshira, ëndrra për një cilësi jete më të mirë nuk duhet deleguar në realitete të tjera. Ajo duhet kërkuar, pra, ndërtuar vetë, në vend. Më mirë herët se sa vonë.

Ç’të bën fëmija!

Mami ka shkuar tek komshija poshtë, tek teta Vera. Teta Vera sot ka lyer shtëpinë.
„E shkreta“, - tha mami, - „për herë të dytë brenda vitit. Ç’viti!? Brenda dy muajsh! Ç’të bën fëmija“.

Fëmija jam unë dhe kam bërë një faj: kam harruar çezmën hapur. Uji na vjen vetëm tre herë në ditë, në mëngjes, drekë dhe darkë. Kur ka ardhur dje në drekë, ne nuk ishim në shtëpi dhe uji, pasi ka mbushur gjithë dyshemenë e kuzhinës sonë, ka rrjedhur edhe në muret e teta Verës.

Mami ka bërë një kafe dhe ka shkuar t’ja çojë teta Verës, se është lodhur shumë sot duke larë e pastruar gëlqere. Kështu më tha mami. Dhe pastaj më tha, që unë duhet të kujdesem për bebin deri sa të kthehet ajo.

Bebi - kjo është motra ime. Kështu më thanë mami me babin kur e sollën në shtëpi. Para se të lindte bebi ishte në barkun e mamit dhe mami me babin me thoshin se ne duhet ta duam shumë bebin, dhe se unë nuk do të isha më vetëm sepse do të kisha dikë me kë të luaja. Bebi është i vogël, fle gjithë ditën dhe nuk do të luajë fare me mua. Unë ja fus gishtin tek goja që ta zgjoj. Por kur zgjohet, bebi fillon të qajë dhe atëherë mami vjen me vrap e më bërtet: „Çfarë i bëre bebit?“ Sa herë që mami më bërtet kështu, unë e marr shumë inat bebin. Për fajin e bebit mami më bërtet mua. Unë atëherë i them mamit se ajo është gënjeshtare. Se bebi nuk do të luajë fare me mua. Dhe se unë nuk dua fare të kem motër. Ca më pak një gjë kaq të vogël e të shëmtuar që nuk di as të flasë dhe as të luajë; që vetëm qan dhe fle.
„Vetëm për fajin e saj“, – bërtas unë me të madhe dhe iki duke përplasur këmbët.

Bebi po fle. Me gojën hapur. Unë e shoh me inat dhe shkoj në kuzhinë. Në oborr po luajnë fëmijët. Hap dritaren dhe zgjas kokën përjashta. Janë mbledhur gjithe çunat e pallatit dhe po luajnë me top. Rezarti, ky është komshiu përballë teta Veres, merr topin dhe ja gjuan Benit të shkallës tjetër. Benin topi e kap në fytyrë. Ai mbulon fytyrën me dore dhe pastaj i inatosur e duke bërtitur shkon me vrap tek Rezarti dhe fillon ta gjuajë me grushta. Rezarti e kap për trupi, i fut një stërkëmbësh dhe e rrëzon Benin përtokë. Çunat e tjerë afrohen nga ana e Rezartit dhe tallen me Benin. Mua më vjen shumë keq për Benin. Unë nuk e dua Rezartin, bile e kam frikë se bën gjithmonë si komandant dhe mua, sa herë më sheh më thërret „erdhi shushka“. Çunat bëjnë edhe ca sherr dhe largohen. Unë mbyll dritaren. Nuk di ç’të bëj. Mami nuk është kthyer akoma.

Shkoj tek dhoma ku është bebi. Por bebin nuk e shoh gjëkundi.
„Bebi, ku je?“ - thërras unë.
Mami e kishte vënë tek krevati i saj kur iku, por tani nuk është më aty. Ngre mbulesën e krevatit, por nuk ka beb. Shkoj tek krevati i bebit, po as aty nuk është. Mua më kap frika dhe filloj të qaj. Si do t’i them mamit që bebi ka ikur? Hap derën e jashtme me lot në sy dhe filloj të zbrez shkallët që të çojnë tek teta Vera. Me çdo shkallë që zbrez e ngre zërin e të qarit. Kur arrij para derës së teta Verës, dera hapet pa pritur që t’i bie.

Teta Vera dhe mami më dalin përpara me fytyra të merakosura dhe më pyesin, - „Çfarë ka ndodhur?“ Unë tregoj me gisht nga kati më sipër, aty ku e kemi shtepinë ne. „Bebi“, - them midis ngashërimave, me gishtin gjithmonë sipër, – „bebi ka ikur.“ Këtu mua më mbulojnë lotët. Mami ngjitet me vrap sipër. Teta Vera më merr në krahë, mundohet të më qetësojë dhe pastaj më kap për dore e fillojmë të ngjisim shkallët bashkë.

Kur arrijmë tek dera e dhomës së bebit shohim mamin duke kërkuar poshtë krevatit të madh. Kur ngrihet ka në dorë bebin. E rregullon dhe e vë mbi krevat.
„Po, si është futur deri aty?“, – pyet teta Vera.
Të dyja gratë më hedhin sytë. Mami më vjen pranë më kap nga krahët dhe më thotë: „Trego të vërtetën!“
„Nuk e kam futur unë bebin aty, për kokën e babit, nuk e kam futur unë bebin aty.“, – them unë duke bërtitur.
„Ishte Tani këtu?“, - pyet mami. Tani është komshiu im i katit sipër, dhe shoku im më i ngushtë.
„Jo“, - them unë mes ngashërimash.
„Pa më thuaj pak, çfarë bëre gjatë kësaj kohe?“
Unë mblidhem grusht dhe i tregoj që po shihja kalamajtë e pallatit nga dritarja.
„Sa herë të kam thënë të mos varesh në dritare kur nuk ka të rritur në shtëpi?“ – shpërthen mami dhe mi ngul sytë e inatosur.
Unë i kam shumë frikë sytë e mamit kur inatosen. Ata bëhen shumë të mëdhenj dhe unë nuk di ku të fshihem. Ul kokën dhe mbështjell duart mbrapa kurrizit.
„Po të ishe rrëzuar nga dritarja?“ – thote mami.
Bum, dëgjohet një zhurmë nga mbrapa kurrizit të mamit.
Kthejmë kokat dhe shohim beben që ka rënë në dysheme. Ka hapur sytë, sheh nga tavani dhe rri ashtu pa lëvizur. Të dyja gratë shohin bebin, pastaj mua, pastaj njëra tjetrën. Mami shkon të ngrejë bebin nga toka. Teta Vera më përkedhel kokën dhe i thotë mamasë: „Po shkoj të të bëj një kafe.“