Historia ne jete, jeta ne histori

16. E paimagjinueshmja Nr. 2.

E premte. Rreth ores 16.00. I gezohem mbarimit te dites, mberritjes se fundit te javes. Hedh nje sy mesazheve. I lexoj teksa rufit kafene-rutine te mbasdites. Po nisem per ne Kosove, shpallet pavaresia te dielen, – lexoj mesazhin e derguar nga Krasta. E lexova mire? E rilexoj. Nje fjali. E qarte. Po, a eshte edhe e vertete? Sa kohe u be qe njerezit ne Kosove e enderrojne pavaresine? Prej sa vitesh thone do vije pas nje muaji; po jo pas ketij muaji, pas atij muajit tjeter qe vjen, e keshtu vite me radhe? Nuk me kujtohet te kem lexuar ne shtyp ndonje artikull, as te kem pare ne televizor ndonje program parasinjalizues. Perpiqem te lidhem me Krasten. Ai ka marre rrugen.

Capitem neper rrugen me peme qe duken si hije nga erresira, me nje ndjenje te cuditshme. Eshte nje ndjenje qe nuk eshte shume afer meje, duket sikur eshte depozituar diku ne nje qoshe te harruar, por prape arrin te rrezatoje lehtshem deri tek mendimet e mia. Eshte nje e premte-mbremje si gjithe te tjerat. Darka, femijet, banjo, perralla, gjume. Ne, te rriturit fillojme aktivitetet tona; Mr.T sheh televizor, une punoj ne kompjuter. Perpiqem te kap Krasten. Ai nuk duket gjekundi. Si pa kujtuar i them Mr.T., - Shpallet Pavaresia e Kosoves te dielen. Ai me sheh me sy te medhenj. Une ngre supet dhe them, - Krasta. Mr.T. nderpret programin dhe fillon kerkon ndonje emision lajmesh. Asnje lajm per Kosoven. Ju rikthehemi aktiviteteve tona.

Te shtunen eshte nje dite me diell. Eshte nje diell me dhembe. Me pelqejne te shtunat, sepse me dhurojne luksin e te fjeturit gjate, ngadalesise, dembelosjes. Dita fillon me ritualet e saj, qe ne ndryshim nga ditet e javes, kane sekuenca me te gjata. Ne mbremje, pasi femijet i ka zene gjumi, ulem me kompjuterin ne preher dhe kerkoj Krasten. E gjej.

E sigurt? - e pyes shkurt. Teksa pergjigja vonon, filloj te shoh nje filem, me gjysmen e mendjes. Dikur filmi me perpin. Kur ai mbaron, para se te mbyll kompjuterin, i hedh edhe nje sy mesazheve. Po, neser shpallet Pavaresia, e sigurt. Krasta ka ikur te bleje birra, dhe ne po festojme, - pergjigjet nje Karme teresisht e ekzaltuar. Dergoj nje mesazh me kerkesen per me shume hollesira, por nuk marr me pergjigje: te gjithe jane duke festuar. Fillojme me Mr. T. te kerkojme lajme, cfaredolloj stacioni, nuk ka rendesi, vetem lajme ku te konfirmojme haberet. Dhe e gjejme, ne nje stacion Zviceran qe perserit pafundesisht lajme: nje det flamujsh te kuq rrugeve te Prishtines qe presin per shpalljen e pavaresise te dielen. Shihemi ne sy dhe ndjejme nje dridhje brenda. Qenkerka e vertete?

E djela vjen paksa e pazakonte. Dielli eshte perjashta me dhembe akoma me te medha se nje dite me pare. Asnjeri nga ne te dy nuk ndjen se ka deshire te levizi nga qyteti, te ndermarre ndonje aktivitet me femijet. Vertitemi pa kuptim. Perserisim njeri pas tjetrit pyetjen pa pergjigje, cfare do bejme sot, shkojme nga nje dhome ne tjetren. Jemi si pa mend koke. Vertet, cfare do bejme sot? Une nisem drejt telefonit. Ne anen tjeter pergjigjet Bro’. Mr. T. qendron afer meje. Une ndez funskionin e altoparlantit.
Gezuar, Bro’, Gezuar Pavaresine!
Faleminderit, faleminderit. A e moret vesh, a?
Bro’ eshte tere gurgullime lumturie, gezohet per telefonaten, ngazellehet me ne. Bro’, qe zakonisht eshte i permbajtur teksa flet me zerin e tij te thelle e te qete, i menduar, duke rrumbullakosur fjalet e mendimet: here ne kosovarce, here ne anglisht e here ne gjermanisht. Qesh, qesh prape, flet me nje ze te lumtur dhe na siguron se cdo gje eshte e vertete. Edhe nje ore.

Une dhe Mr.T. bejme nje nga gjerat me te pazakonshme per kete ore te dites: ndezim televizorin dhe kerkojme CNN, dhe per dy ore ndjekim live ngjarjen e pabesueshme, e paimagjinueshme: Shpalljen e Pavaresise se Kosoves. Cfare ndjenje! E papershkrueshme. Na kalojne te rrenqethura neper trup. Nje lloj mpirje. Pastaj qeshim dhe themi te cuditur: U be! U be!

Gezohen dhe emocionohen keshtu dy njerez qe me Kosoven i lidh shume pak: disa miq, rrefime historie. Teksa realizojme emocionin dhe gezimin qe na ka pershkuar, behemi te ndergjegjshem se identiteti i ka rrenjet shume te thella. Shume me te thella nga sa i kishim menduar.

17. E paimagjinueshmja Nr. 1

Jeta e individit eshte e shkurter, shume e shkurter per ta jetuar gjithe historine ne te. Ka breza qe ne jeten e tyre nuk perjetojne asnje moment historik. Breza ku historia eshte e qete, mbushur me ndonje skandal politik tek-tuk, ndonje ngjarje mediatike, me ndonje yll qe vdes, apo ligje progresive qe arrijne te hyjne ne jete. Si, psh, jeta e Mr.T. E vetmja gje e rendesishme qe i ka ndodhur eshte perjetimi i hyrjes ne histori e Euros, monedhes. Dhe kete, ai e perjetoi se bashku me mua dhe Bro’ ne Viene, sepse Zvicra nuk eshte ne EU dhe vazhdon te jete e patrazuar nga dallget e historise.

Ka pastaj vende ku gati cdo brez eshte deshmimtar i ndonje ngjarje te madhe historike. Bile, ka vende ku brezat perjetojne me shume se nje ngjarje te madhe historike. Brezi i tim gjyshi, per shembull, ka perjetuar Luften e Pare Boterore dhe Luften e Dyte Boterore. Dy rende shoqerore: feudalizmin dhe socializmin.

Brezi i mamase sime, pasi i mbijetoi Luftes se Dyte Boterore, ndertoi socializmin i bindur se ky rend/sistem ishte etapa e fundit e historise shqiptare. Une u linda dhe u rrita brenda ketij konstrukti; teresisht e bindur se kjo ishte jeta ime. Bota pertej ishte si nje enderr e larget, forma e se ciles diktohej teresisht nga televizioni italian. E imagjinoja te isha atje, por nuk e imagjinoja te mos isha me ketu; ne socializmin te ushqyer me gjirin e nenes, e te fiksuar ne materien gri si nje program kompjuteri qe funksionon pa nderprerje.

20 minuta zgjati puthja e dashurise sime te pare. Ndoshta nuk ishte 20 min. Por ishte megjithate shume e gjate. Shume pasionante. Shume e sinqerte. Si vete dashuria e pare. Ishte vere e nxehte dhe ne ishim ne nje qoshe te nje klase te shkolles ku nuk na shihte askush. Kishim muaj qe e prisnim ate moment. Dhe kur ndodhi, eh, donim te mos mbaronte kurre. Une te nesermen u nisa per ne Durres, ne plazh, me pushime. Ai tha, - do vij te te takoj. Une e prisja me syte tek dera me hekura ku rrinte vigjilent nje ushtar. Ai nuk erdhi. Nuk e kam pare me.

Ky ishte plazhi me i cuditshem i jetes sime. Papritur burrat ishin zhdukur. Dicka flitej. Nje darke, buze detit; teksa rrinim e sodisnim qiellin dhe yjet e shumte, im ate me tregoi me gisht ne horizont nje anije te madhe plot drita. Shume drita. Atje jane, - tha ai, - ata qe u futen ne ambasada. Ndersa une perpelitesha ne ethe dashurie, ne Tirane kishin ndodhur gjera te paimagjinueshme: njerezit kishin hyre ne ambasada dhe kishin ndenjur aty. Askush nuk i kishte nxjerre perjashta. Askush nuk i dorezoi tek policia. Mbas negociatash, ata i futen ne anije dhe i nisen drejt endrres. Endrres qe tani do te ishte realiteti i tyre. Ai ishte nje nga ata.

Teksa une perpiqesha te kuptoja domethenien e ketij akti, midis loteve te deshperimit, Kutia e Pandores ishte hapur perfundimisht. Muaj me vone, disa kile me e lehte ne peshe; perjetoja nepermjet ekranit te televizorit renien e konstruktit ku une isha ngjizur, ku isha edukuar te funksionoja, ku isha planifikuar te sherbeja. Simboli i fundit i ketij konstrukti, monumenti i Enver Hoxhes ne qender te Tiranes; ishte hedhur poshte ndersa une dhe ime moter luanim me letra peskatc, per te shtyre oret e merzitshme te arrestit shtepiak i aplikuar nga prinderit tane per te na kursyer jeten. Lexoj ditarin tim te asaj kohe dhe gjej shenimin: „terheqja e monumentit neper rruget me balte te Tiranes me sjell nje shije makabre ne goje“. Dite me pas, u zgjova ne kapitalizem dhe ne nje sistem te ri te quajtur demokraci.

18. Statistikat historike ne jeten e gjyshes

1. Lufta e Pare Boterore
2. Lufta e Dyte boterore
3. Socializmi
4. Renia e Socializmit
5. Demokracia
6. Pavaresia e Kosoves.


19. Dileme

A eshte me mire te kesh nje jete me histori apo nje jete te qete?

Kulturpesimizem ne graden e fundit

Kosova memedheu im - Intro

Design: Bresta & Rrota-Rrolling Creative Studio

Gezuar 15 shkurtin!

Origjina Nordike e Shqiptareve - Replike

Televizioni Vizion plus, ne 8 shkurt 2008, publikoi ne faqen e tij nje lajm me titullin "Rezultate gjenetike të prejardhjes së shqiptarëve". Ky lajm i referohej nje informacioni te "Laboratorit Gjenetik ne Tirane", sipas te cilit: "mutacioni Delta F508 gjendet ne 78% te shqiptareve te testuar sipas rastit, cka tregon se prejardhja jone eshte nga veriu i kontinentit".

Nje informacion i tille eshte publikuar se pari ne revisten American Journal of Human Genetics, ne vellimin 50, faqe 875-876, viti 1992. Punimi eshte nje bashkepunim midis Laboratorit Gjenetik te Tiranes dhe kolegeve te tyre ne Universitetin e Torinos: kampionet e pacienteve shqiptare jane analizuar me tej ne Torino.

Cfare thote artikulli?

Nga analiza e 92 pacienteve (gjeografikisht nga te gjitha krahinat), rezulton se aleli difektoz i Fibrozes Cistike (FC), specifikisht delecioni 508, eshte i pranishem ne rreth 75 % te pacienteve. Sipas nje perllogaritje, ky alel difektoz duhet te jete i pranishem ne rreth 60% te popullsise shqiptare. Studimi, qe perdor nje metode inovative te detektimit te alelit defektiv te FC508, te botuar ne 1990 ne prestigjiozen Nature, eshte i rendesishem sepse sjell per here te pare nje pamje te shpeshtesise me te cilen ky alel gjendet ne popullaten shqiptare, krijon mundesine e hartimit te programeve shendetesore apo sjell ne evidence rendesine e nje diagnostikimi prenatal per ciftet qe riskojne te kene nje femije me kete semundje. Studimi, megjithate, shkon nje hap me larg dhe ben nje spekullim mbi origjinen e shqiptareve.

Ne vitin 1984 Ammerman dhe Cavalli-Sforza, kishin spekulluar se aleli FC508 kishte nje origjine te vetme, diku ne Lindjen e Mesme, dhe kishte ardhur ne Evrope duke krijuar nje gradient shperndarje nga jugu per ne veri. Kjo, dhe izolimi, do te shpjegonte perse vendet nordike kane nje perqindje kaq te larte te CF508 krahasuar me vendet e jugut te Evropes. Keshtu, ndersa ishujt Faroe kane nje frekuence 100% te FC508; ne Turqi vetem 27% e popullsis e mbart ate.

Ne kundershtim me keto te dhena te Ammerman & Cavalli-Sforza, ky alel mutant paraqitet ne Shqiperi ne rreth 60% te popullsise. Nje shifer qe nuk raportohet nga asnje nga vendet e rajonit. Pyetja qe me te drejte autoret shtrojne eshte: Perse kjo perqindje e larte e pazakonte e alelit FC508 tek Shqiptaret?

Autoret e shpjegojne kete paradoks duke u bazuar ne tre referenca: Alex Buda dhe studimi i tij mbi izolimin kulturor dhe historik te Shqiptareve (1985); Zvelebil dhe teoria e tij e migrimit nomad gjate mijevjecarit te trete Para Krishtit (1980) dhe Baranov (Human Genetics, 1991, vol. 87); qe teksa kishte studiuar pranine e alelit FC508 ne pacientet e Rusise Evropiane, kishte verejtur se gradienti i shperndarjes se ketij aleli tek keta paciente kishte kah te kundert nga ai i propozuar nga Ammerman&Cavalli-Sforca. Duke u bazuar ne keto tre referenca autoret sygjerojne se origjina e shqiptareve rrjedh nga migrimet nomade.

Problemi me studimin ne fjale, ashtu si edhe me studimin e Baranovit, qendron se te dy grupet kane analizuar vetem alelin CF508: jane bazuar vetem tek sekuencimi i ketij aleli. Por, ndersa analiza gjenike, leximi i sekuences; jep informacion mbi gjenin, ndersa frekuenca e alelit na informon se c'pjese e popullates e mbart ate dhe c'pjese e popullates do te semuret prej saj: ky informacion eshte i pamjaftueshme per te konkluduar mbi origjinen e alelit. Dhe, aq me pak per origjinen e shqiptareve. Per kete duhen edhe analiza jashte gjenike, te fragmenteve te ADN-se qe e rrethojne kete gjen. Duhet ajo qe quhet analiza e mikrosateliteve!

Mikrostelitet jane sekuenca ADN-se me nje gjatesi te caktuar dhe nje renditje germash te caktuar. Gjate historise, sekuenca mund te ndryshojne si pasoje e mutacioneve. Teknikat e sotme te analizes se ADNse jane ne gjendje te percaktojne se cili eshte versioni origjinal, me i vjeter, i nje aleli dhe kur kane lindur variantet e tjera. Duke i kombinuar keto te dhena me ato gjeografike dhe historike, behet e mundur lokalizimi i popullates nga ku ky alel u shfaq se pari, behet e mundur te ndiqet migrimi i ketij aleli nga nje vend gjeografik ne nje tjeter.

Nje studim i tille, i pranuar dhe referuar deri me sot nga komuniteti i studiesve per Fibrozen Cistike, eshte kryer ne vitin 1994 (2 vjet pas artikullit qe diskutojme). Artikulli eshte botuar ne prestigjozen Nature Genetics, vol. 7, faqe 169-175, dhe ka per autor Moral et al. (titulli ne original: The origin of the major cystic fibrosis muation (deltaFC508) in european populations)

Autoret konkludojne se aleli FC508 e ka origjinen e tij rreth 52000 vjet me pare, ne paleolitik. Popullata qe e ka futur kete alel ne Evrope ka pasur nje ADN, permbajtja gjenike e se ciles nuk i ngjan asnje prej popullatave qe banojne sot Evropen. Aleli i FC508 me i vjeter ne moshe gjendet me me shumice tek basket dhe tek shqiptaret. Dy mutacione te ketij aleli shfaqen ne Evrope Qendrore dhe ate Veriore ne nje kohe te mevonte, kohe qe i perket eres neolitike, kryesisht asaj te lidhur me te ashtequajturen Linear Pottery Culture. Ky event i dyte favorizon teorine e gradientit te shperndarjes nga jugu per ne veri te Ammerman&Cavalli-Sforca, te shoqeruar me nje rritje te madhe dhe zhvendosje te popullatave ne Evropen Qendrore.

Po, atehere perse shqiptaret dhe basket kane nje perqindje kaq te larte te ketij aleli? Basket, te dhenat historike i tregojne te pranishem ne Evrope qe ne kohen paleolitike. Prania e alelit me te vjeter tek ta, eshte nje fakt me shume qe provon se ky grup daton ne Evrope qe ne kete kohe te hershme. Frekuenca e larte e FC508 ndoshta i detyrohet izolimit te ketij grupi, apo edhe te ashtequajtur Founder-Effect. Founder effect eshte nje term i perkufizuar nga Ernst Mayr, ne vitin 1952, dhe i referohet fenomenit te shkeputjes prej grupit te madh te disa individeve, qe e izolojne veten dhe krijojne kolonite e tyre. Duke u izoluar ata e humbasin variabiletin gjenik dhe ndryshojne teresisht prej popullates nene si ne gjene ashtu edhe ne tipare.

Ky efekt mund te kete qene edhe shkaku perse shqiptaret, ashtu si basket, kane nje perqindje kaq te larte te FC508. Por, jo vetem; edhe izolimi i tyre historik e kulturor mund te kete favorizuar kete proces. Megjithate, studiesit nuk ngurrojne te permendin se ndoshta kjo perqindje e larte e FC508 tek shqiptaret eshte i lidhur me kampionin e vogel te analizuar ne kete studim. Fakti qe ne artikullin e vitit 1994 nuk ka asnje bashkepunetor shqiptar, dhe fakti qe nje nga autoret e artikulli eshte kryeautori i artikullit te vitit 1992 (G. Novelli), rezultatet e te cilit jane te njejta me ato qe citon Vizion plus; te ben te mendosh qe ne kete artikull te vitit 1994 jane rianalizuar te njejtet kampione si ato te vitit 1992. E, ne se eshte keshtu, por edhe nese nuk eshte keshtu, spekulimi mbi prejardhjen nordike te ketij aleli ne Shqiperi eshte i pabazuar!

Fragment eksperimental

Nuk i shpetova dot tundimit te gjuhes per te bere nje kontroll te imet mbi cdo dhemb dhe hapesire nderdhembore. Ehh, - psheretiva i lehtesuar - te pakten dhemballet e mia jane te tera ne vend. Ishte gdhire.

Me zotin M. Zhgaba u takova tek restorant Piazza. Ishte ora 10.00. Restoranti ishte zakonisht i zbrazet ne kete ore; keshtu ishte edhe kete dite. Z. Zhgaba priste ne nje tavoline te qoshes qe nuk para binte ne sy. Zotin Zhgaba nuk e njihja mire, e kisha takuar dy - tri here per ceshtje te ekpertizes mjekesore ne dy raste te komplikuara qe kisha pasur vite te shkuar, por kjo ishte e gjitha. Ishte nje njeri portretin e te cilit nuk mund ta fshije kollaj nga kujtesa. Cdo here qe e takoja nuk mund te mos i shpetoja pyetjes se heshtur: ishte emri Zhgaba ai qe kishte percaktuar fizionomine e fytyres apo ishte fizionomia e fytyres ajo qe kishte percaktuar emrin. Por, tek e fundit, kombinimi i fizionomise se tij me emrin Zhgaba ishin vecse nje martese e perkryer, nga ato te rrallat qe fillojne dhe perfundojne te lumtura.

Ketu, edhe z. NN, qe rralle pajtohej me opinione qe nuk ishin te tijat, do te levizte koken poshte e lart; me syte te ngritura paksa mbi gjyzylyket e tij me skelete te lara ne flori. Ky obsesioni i Shqiptareve per zogjte grabitqare, - do te shtonte ai me nje veshtrim cinik, - gjithmone me ka lene nje shije gjaku ne goje. Nje bebeje te pafajshme i hidhet qyrku i zogut grabitqarit pa hapur akoma syte dhe pa thithur akoma piken e pare te qumeshtit. Ne flamur perseri nje zog i zi me nje veshtrim makaber. E quajne vendin e tyre vendin e shqiponjave edhe pse te duhet te presesh nje jete te tere te shohesh nje qe leviz ne qiell. E ke me kollaj te shkosh ne kopesht zoologjik e te shohesh nje. Dhe ajo nje, nga varferia ka filluar te haje veteveten, me rrefente nje emigrant. E ke degjuar teorine e fenotipit te zgjeruar - do me pyeste teksa thithte i perhumbur cigaren Marlboro, kembe permbi kembe, dhe i pozicionuar ne karrige ne nje menyre te tille sikur nuk i perkiste tavolines ku ishim ulur per te kthyer ndonje teke, dhe as kesaj bote. Sipas kesaj teorije, - do te vazhdonte me teper duke folur per veten se sa per mua, - nje parazit apo nje bujtes e zgjeron fenotipin e tij edhe tek ai te cilit ja ka zene deren. Ky rasti i ngjashmerise se fizionomise se shqiptareve me zogjte dhe obsesioni i tyre per zogjte duhet te kene te bejne me kete teori, patjeter. Vetem se eshte e veshtire te thuhet kush dominon ke, - dhe i piceronte syte sikur donte t'i fuste brenda kokes se tij per te gjetur pergjigjen.

Miredita, - me tha z. Zhgaba duke me permendur. Ja zgjata doren instiktivisht. I frikesuar qe ai mund te lexonte mendimet e mia e shmanga veshtrimin tim ne tavolinat fqinje boshe. Ka fakte te reja, - me tha, duke u perkulur koken paksa ne drejtimin tim. Hapi canten dhe nxorri nje dosje me kapak te zi. Kjo ketu, - dhe nxorri nga dosja nje dokument, - eshte perfundimi i ekpertizes mjekesore. Sapo arriti me faks.

Ishte nje ekspertize e bere nga Dr. Chuck E. Dolittle, D.D.S., nje nga autoritetet e forensic odontology. U perkula paksa shtrember dhe lexova adresen e faxit:

Dr. Chuck E. Dolittle, D.D.S.
The Civil Emergency Management Centre
Disaster Victim Identification
University of Hertfordshire

... hm. Ujku plak, paska ikur ne Angli, - thashe dhe i drejtova nje buzeqeshje me cepin e buzes z. Zhgaba, - bejne karriere bota. C'thote faksi? - e pyeta z. Zhgaba perpara se ai te me pyeste per lidhjet e mija me z. Dolittle.

Nga radiografia, - filloi ai, - eshte vertetuar qe viktimes i mungojne te gjithe molaret. Molaret e pare, te dyte dhe tre nga molaret e trete jane hequr se fundmi. Molari i trete i anes se majte, poshte, eshte hequr te pakten nje vit me perpara se sa te ndodhte krimi. Viktima ka pasur nje nekroze ne dhembin e qenit te anes se djathte, larte. Si rezultat, ky dhemb eshte me i erret i krahasuar me te tjeret. Historia dentare e viktimes tregon qe molaret e pare i jane zhvilluar normalisht ne moshen gjashtevjecare, molaret e dyte rreth moshes dymbedhjete vjecare dhe ata te trete i jane zhvilluar diku rreth te 20tave. Keta te fundit, te quajtur edhe dhembet e mencurise, duhet te kene pasur nje histori me problematike, duke shpjeguar edhe pozicionimin e tyre paksa te shmangur nga ai normal. Viktima ka plage te mishrave te dhembeve, ne qafe dhe ne kocken temporale te kafkes. Plaga ne koke eshte bere me nje dare dhemballesh, e njejta dare me te cilen jane hequr dhembet. Nga ekspertiza rezulton te jete nje dare qe nuk ekziston me ne koherat tona. Ajo qe e ben me te bindshem kete fakt eshte deponimi nje koleksionisti te veglave te kirurgjise ne Nju Jork. Zoteria ne fjale ka deponuar se nga koleksioni i tij mungon nje dare e kohes se luftes civile amerikane e cila daton vitin 1840. Dara eshte manifaktuar nga Wade&Ford ne Pensilvania dhe eshte unike, si te gjitha pajisjet e prodhuara ne ate kohe nga manifakturat e vogla dhe kryesisht artizanale. Dorezat e dares jane prej druri panje. Mbi pjesen metalike te dares gjendet mbishkrimi "U.S.A. Hosp.' Dep.'" i shkruajtur ne stilin tipik te Wade&Ford. Keto dara nuk mund te sterilizoheshin por vetem pastroheshin duke i ferkuar mire. Mungesa e sterilizimit mund te kete shkaktuar nje infeksion vdekjeprures te viktimes.

Viktima njihet te kete qene histerike, sic e konfirmon edhe Z. McMorri i "Fearless dentistry for histerical patience". Pacientja duhet te jete sjelle aty e detyruar nga te afermit ne kohen kur ajo pesoi nekrozen ne dhembin e qenit. Ngjarja duket se ka zgjuar interesin e "The British Association of Conservative Dentistry" militantet e te cileve kane hyre me dhune ne praktiken e z. McMorri dhe e kane nxjerre pacienten prej andej, pasi kane shkateruar cdo gje qe gjendej ne dhome; duke e lene z. McMorri me nje infark zemre te paperfunduar.

Kjo ishte e gjitha, - tha z. Zhgaba dhe iu shtua heshtjes. C'deshironi? - pyeti nje ze metalik prane tavolines. Dy kafe turke te forta dhe pasheqer, - ju pergjigjen te sinkronizuar zerat tane.

Kalinka, kalinka (fund)

Pason nje heshtje. Perkthyesi pyet sallen ne se dikush kerkon te pergjigjet. Komshiu im ngrihet nga vendi dhe avash-avash i ngjitet skenes. Merr mikrofonin dhe flet me nje ze te drithshem, - Po, dime rusisht, dime kenget, historine. Ne qe jemi ketu ne salle dikur kemi studiuar atje.

Tenori merr nje leksion te shpejte historie. Kupton. Ngelet i shtangur dhe vendos te nderroje program. Zgjidhni, - i thote salles, - cfare doni t'ju kendoj. Ky eshte koncerti juaj.

Ne udhetuam me nje trojka, - bertasin ca. Kalinka, - bertasin te tjeret. Rrugeve te Petersburgut, - thote komshija ime. Tenori degjon nje cope here, kthehet nga grupi i orkestres, diskuton me ta dicka, kthehet perseri nga ne, merr mikrofonin dhe fillon:

Da, výkhodyit, pyeli mý zadarom,
po naprasnu notsh sa notshyu zhgli.
Yesli mý pakontshili so starým,
tak i notshi eti ataschli ...

Koha iken shpejt, ne kenduam per hiqgje
per hicgje i ndezem gjakkrat natepernate
Kur i mbaruam kohet e vjetra
Te gjitha ato nete u zhduken

Tenori ben me dore dhe i fton te gjithe te kendojne me te. Dhe keshtu bejne. Kendojne, pa ndrojtje, me duar te kryqezuar ne preher apo gjoks, mbeshtetur tek partneri. Dikush kendon me sy mbyllur. Dikush shoqeron me duar. Dikush fshin nje pike lot.

Ne rrugen e gjate
Nen driten e qarte te henes
Dhe me kete kenge
Tingujt e se ciles fluturuan shume larg
Dhe me kete instrument
Antike, me 7 tela
Qe ne ato nete
Me trazonte aq shume

Cfare kujtimesh perjetojne keta njerez ne kete moment? Ate entuziazem rinor teksa kapercenin kufij, kohe e kultura e i bente te dukeshin me te mire, me te bukur, me te dashuruar, unike? Netet capkene studenteske? Puthjen e pare? Largimin e detyruar? Dashurine lene pas? Ate kohe qe ka ngelur si reference e se bukures, ideales, te paperseritshmes? Realitetin me pas?

Melankonia ka pushtuar sallen, por edhe mua. Teksa ndjehem e perjashtuar nga historia e tyre, histori qe perpiqem ta imagjinoj teksa ndjej vibrimet e shpirtit te leshuar ne notat e kengeve; ndjej, se ajo qe luhet sot ne kete salle i kalon kufijte e nje koncerti.

Komshija ime ruse e nje kati me poshte, nje dite mori plackat se bashku me familjen dhe u largua per nje qytet verior. U larguan pak dite pasi une, femija, kisha harruar cezmen hapur ne orarin kur uji mungonte. Apartamenti yne, ore me vone, ishte permbytur i teri; ndersa apartamenti i sapolyer i komshijve poshte kishte shpalosur ne tavan dhe mure harta te vjetra te nje bote inekzistente.

Transferim, - me thane prinderit. Fjale qe nuk e kuptoja. Nuk i pashe me. Ne kujtesen time jane fiksuar vetem fytyrat e tyre dhe detajet e asaj mbasdite vere: prinderit e komshijte me kova e lecka tek hiqnin ujin pa fund, komshijte e hartave qe na moren per darke. Ishin njerez te mrekullueshem, psheretine prinderit kur kamioni u largua. Keshtu thone edhe tani, kur i kalojme afer pallatit te femijerise.

Rusen me vajzen e vetme nuk e levizen. E mbaj mend gjithmone te veshur me te zeza, duke mbajtur per dore vajzen qe i ngjan aq shume. Ishte shume e dashur me ne femijet dhe na jepte karamele, sa here qe kishte mundesi. Kur kalojme tani prane pallatit te femijerise, shkojme dhe e takojme.

Te dyja grate kishin vite pa asnje kontakt me familjet e tyre. Nuk dinin nese i kishin prinderit gjalle, semure apo vdekur. Nuk dinin asgje per vellezerit dhe motrat; ishin martuar apo kishin femije. Ishin familjet ku ishin lindur, rritur, edukuar e i kishin mbushur plot me dashuri qe ishin detyruar ta shkembenin me jeten pa probleme ne vendin e dashurive te tyre te reja. Si ja benin? Asnje telefon, asnje leter, asnje prekje?

Ishin te mira, te bukura, te duruara, pa paragjykime, - thote plot emocion i afermi im Y. - na bene njerez. I deshem tmerresisht shume, sepse ato na deshen ashtu sic nuk e dinim se mund te duhej njeriu. Dhe i mbushen syte me lot.

Salla eshte bere energjike. Njerezit jane cuar te gjithe ne kembe. Une perpiqem te rikthehem ne koncert e te kuptoj cka ndodhur. Jane tingujt e kalinkes. Me ben te buzeqesh energjia e salles. Papritur, kujtimet e trishtuara jane larguar dhe ajrin e ka kaptuar alegria. 60 vjecaret perplasin duart nen ritmin e kalinkes e kercejne lehtas para karrigeve. Askush nuk permbahet me. As tenori, i cili e ka lene skenen dhe ka ardhur prane nesh. Te gjithe kendojne dhe kercejne:

Pad sasnoyu, pad zelenoyu
spat' palazhýtye vý minya,
aida lyuli lyuli, aida lyuli lyuli,
spat' palazhýtye vý minya.

Nen pishe, nen pishen jeshile
Me shtri te fle
aida, Lyuli, Lyuli, aida, Lyuli, Lyuli,
me shtri te fle

Kalinka, kalinka, kalinka maya,
f sadu yagoda malinka, malinka maya.

Kalinka, kalinka, kalinka ime
ne kopesht eshte mana, manaferra ime

Vajze e bukur, e dashur vajze
Te lutem, me dashuro
aida, Lyuli, Lyuli, aida, Lyuli, Lyuli,
te lutem, me dashuro

Kalinka, kalinka, kalinka maya,
f sadu yagoda malinka, malinka maya.

Rusja me vajzen e vetme u kthye ne Rusi per te takur familjen pas hapjes se Shqiperise. Prinderit dhe motra i kishin vdekur. Gjeti vetem vellain dhe familjen e tij. Pas nje fare kohe, u kthye perseri ne Shqiperi ku vazhdon te jetoje edhe sot e kesaj dite ne pallatin ku une kalova femijerine. Nderkohe eshte bere gjyshe dhe e kalon kohen duke rritur nipin dhe mbesen.

Komshijte poshte meje jane vendosur ne Moske. Femijet ndoqen universitetin atje dhe jane rehatuar. Ajo gjeti vetem te emen gjalle. Prinderit e tij i vizitojne cdo vere.

I afermi im Y. vazhdon edhe sot e kesaj dite te na rrefeje per Irinen. Te cilen nuk e kerkoi.

Ndersa une, nuk mund ta harroj ate koncert ku kuptova se pas asaj historie te thate, plot heroizma e denoncime qe na servirej neper libra fshiheshin dashuri, dhimbje e fate njerezish per te cilat nuk fliste njeri. Nuk fliste njeri.

Kalinka, kalinka (1)

Ketu, bileten, - thote mikesha ime. - Mos harro, sot ne oren 18, tek teatri i Arteve. Dhe iken. Une shoh bileten: "Koncert i nje tenori te Operas se Moskes - koncert me kenge popullore ruse". Nuk jam shume e interesuar per muziken popullore, ne pergjithesi; por, ne Tiranen e plogesht artistikisht, bileta ne doren time behet shume terheqese. Eshte nje shfaqje e pareklamuar. Une nuk kam asnje lloj pritjeje. Nisem ne oren e caktuar drejt Fakultetit te Arteve, duke ju gezuar faktit qe kjo mbasdite, ne njefare menyre, u mbush me dicka.

Salla e Teatrit te Arteve, per cudine time, eshte mbushur plot. Mbushur me burra e gra, mosha e te cileve duket te jete rreth te 60ve. Eshte shume qete. Dicka e pazakonte, por e lidh me moshen e publikut. Njerezit hyjne ne salle, kerkojne vendet e tyre, i gjejne, pershendesin lehte fqinjet, ulen dhe fillojne i hedhin nje sy salles. Diku shohin te njohurit, pershendeten me nje buzeqeshje, levizje koke apo dore. Ciftet e pertypin kete informacion midis tyre. Rutine e zakonshme shfaqjesh. Hedh nje sy rreth e qark dhe gjej tek-tuk edhe ndonje moshatar. Nuk di c'te bej, te rri apo te iki por, vendos te rri.

Mbush edhe une kohen deri sa te filloje shfaqja me hulumtimin e salles. As e madhe, as e vogel; e ngrohte, intime. Hedh syte fqinjeve te mi; ne te majte nje grua me floke te shkurtra te ndara me vize majtas, buzet me pak te kuq. Veshur me pallto te gjate, fund te zi deri te gjunjet, bluze te bardhe, corape seta bezhe; ne krah nje cante dore lekure, ngjyre kafe me shkelqim. Me jep nje buzeqeshje te ngrohte dhe i kthehet bashkeshortit. Ne krahun tim te djathte nje burre, floket me pak onde, krehur si ne filmat e vjeter lart, duke lene te lire portretin e tij: ballin e larte, syte e zinj, hunden shqiponje dhe mjeker te shkurter. Mban nje pallto te zeze, poshte se ciles shquaj nje kostum te zi, te mbajtur mire. Nje burre i bukur. Teksa shquan ngulitjen e syve te mi, me leshon edhe ai nje buzeqeshje. Une drejtoj syte nga skena. Hapet sipari.

Spikeri prezanton tenorin rus; nje qenie e shkurter, e mbushur, flokezi dhe me mjeker. Eshte nje prezantim shume familjar, i thjeshte, pa shume temenara. Tenori ben nje pershendetje te shkurter dhe thote, me pak nervozitet, se sapo ka mberritur nga aeroporti. Na kerkon falje per nervozitetin e tij, ben nje lloj shkriftimi te trupit, dhe fillon.

Me pelqen muzika ruse. Eshte e ngrohte, melodioze dhe jofare e panjohur per mua. Perpiqem te kuptoj fjalet, te imitoj ne vetevete shqiptimin e fjaleve qe i kuptoj. Jane bere disa vjet qe nuk e perdor rusishten. E ndjej humbjen. Por, me entuziazmon njohja, rinjohja e fjaleve dhe shprehjeve ne kenge. Tenori ka ze te bukur. Kendon qarte. Edhe pse, te jep pershtypjen se ndihet i huaj ne ate skene; te jep pershtypjen se eshte duke pyetur veten se cfare jam duke bere ketu.

Aktivitetin e ka organizuar ambasada ruse, ne bashkepunim me shoqaten e miqesise shqiptaro-ruse; per te forcuar lidhjet midis dy popujve. Ndoshta, prandaj aktiviteti nuk ka terhequr shume publicitet. Ndoshta, sepse Rusia nuk eshte pjese e enderrave te se ardhmes te shqiptarit modern. Ndoshta, sepse carja e dikurshme, ka ngelur e tille.

Femijerine time e kam kaluar ne nje nga pallatet ne qender te Tiranes. Nje pallat, qe kishte mbledhur ministra, njerez te artit, pjesetare te nomeklatures. Te gjithe te perzgjedhur. Te tille jane edhe sot. Femijet e ministrave te dikurshem, jane ministrat e sotem; femijet e artisteve te dikurshem jane artistet e sotem. Poshte nesh jetonte nje funksionar i ministrise se mbrojtjes, me gruan e tij ruse dhe dy djemte. Dhe poshte tyre, jetonte nje ruse me vajzen e saj te vetme. Burri, shqiptar, kishte vdekur, nuk e mbaj me mend nga se. Ajo kishte vendosur te jetonte ne Shqiperi, me vajzen dhe kujtimin e tij. Ishin njerez te paqem, te sjellshem dhe te dashur. Ne kujtesen time kane ngelur copera ngjarjesh, me ta per ta, copera bisedash te prinderve apo komshijeve per ta mbi ta, bisedat me ta. Kishte dicka kurioze, terheqese tek keta njerez. Ishte arti i tyre i te jetuarit? Ishte fakti qe une ndjeja se femijet e tyre ishin ndryshe prej meje? Apo, ishte dashuria e vecante qe lidhte burrin shqiptar me gruan e huaj, dashuri kaq e adhuruar, kerkuar apo enderruar nga grate komshije?

Ishin shume ata qe vajten te studionin ne Rusi atekohe. Nje i tille eshte edhe i afermi im Y. Studioi ne Moske per inxhinieri dhe, ju desh te kthehej urgjent ne Shqiperi, ne vitin e fundit te studimeve, si te gjithe bashkeatdhetareve te tij. I marrin syte nje ndricim te cuditshem kur fillon dhe tregon per ate kohe. Per ballot, per njerezit, per jeten. E mbi te gjitha, per grate. Per Irinen, dashurine qe la pas. Irina - shtojzovallja, qe eshte bere pjesetari i peste i kesaj familjeje. Ishte nje ndarje pa rikthim, pa komunikim te metejshem. Ishte sikur te dy mos te kishin jetuar kurre, mos ta kishin njohur njeri-tjetrin kurre, mos ishin dashuruar kurre. I afermi Y., rifilloi nje jete tjeter me nje grua vendase e cila nuk u be kurre xheloze per Irinen e larget. Irina, u shnderrua ne nje lloj legjende, apo nje lloj posteri ku projektoheshe e kaluara, kujtimet, enderra, iluzioni.

Papritur ndjej nje tingull shume te njohur, fjale te njohura dhe ndjej ngrohtesine te me pushtoje.

Spi mladyenets, moi prekrasný,
bayushki bayu,
tikho smotrit myesyats yasný
f kolýbyel tvayu.

Fli, i miri im, i bukuri
Bajushki baju
E qete hena veshtron
Djepin tend

Ndjej zera te vijne mbrapa meje. Kthej koken dhe shikoj njerezit qe kendojne, me ze te ulet, gati duke peshperitur. Ciftet kane puthitur temthat dhe lekunden lehtshem nen ritmin e kenges.

Stanu skazývat' ya skazki,
pyesenki spayu,
tý-zh dremli, zakrývshi glazki,
bayushki bayu.

Do te te tregoj perralla
Do te te kendoj ninulla
Por ti duhet te rrish qete, me syckezat e tua te mbyllura
Bajushki baju

Zeri vjen e behet me i forte, arrin deri tek tenori e i behet nje kor. Tenori nderpret kengen. Publiku gjithashtu. Behet nje moment qetesie. Tenori kruan koken, therret perkthyesin dhe i thote dicka. Perkthyesi qesh pak dhe i pergjigjet dicka. Ne shohim doren e tij te tregoje drejtimin tone. Tenori krruan zerin, i afrohet mikrofonit dhe flet, - Jua thashe qe jam i lodhur. Kam ardhur drejt e nga aeroporti pa marre nje minute fryme. Por, nuk besoj se jam kaq i lodhur sa te mos kuptoj qe jeni duke kenduar se bashku me mua. Jam konfuz, - thote ai me nje sinqeritet femije, - me sqaroni ju lutem, nga i dini fjalet e kesaj kenge. Une, nuk e dija se ku ishte Shqiperia deri kete minute. Cfare vendi eshte ky, flitet rusisht ketu?

Dilema per klone ne nje bote pa kohe

11. Varavingo

Se fundi, ne nje brockenhouse ne Zurich. Teksa allavitem labirintheve ne perpjekje per te zbuluar xhevahire te pavleresuara, apo pakujdesisht te flakura tutje; mberrij ne qoshen e librave te perdorur. Eshte interesante te shohesh se cfare librash riciklojne njerezit. Ka aty qe nga libra gatimi deri te kryevepra boterore. Sidoqofte, une arrij, per kenaqesine time, te gjej gjithmone libra qe nuk kam arritur t'i blej, te cilet pas nja dy dite ajrimi perjashta filloj dhe i lexoj me nge.

Keshtu, pra, se fundi; tek qoshja e librave gjeta ne gjermanisht librin e nje shkrimtari te shquar. U gezova dhe, pa e lene te ajroset, fillova ta lexoja. Eshte nje liber i vogel, me rreth 150 faqe. Shtrihem ne shezllong, ndez llampen e leximit, mbulohem ngrohte me batanije dhe filloj. Libri eshte i thjeshte per t'u lexuar, gjermanishtja ime i kupton te gjitha me shpejtesine e syrit. E teksa jam zhytur ne mbreterine e shkronjave dhe ngjarjeve, ndeshem me mosvazhdimesine. Me carjen. Me nonsensin. Ferkoj syte, rilexoj perseri fillimin e faqes, me po te njejtin rezultat. Ngjarja me ka ikur nga syte, fantazia ime ka ngelur pezull. Kerkoj dhe gjej shkakun ne cepin e faqes. Eshte faqja 72. E renditur direkt mbas faqes 32. Filloj leximin tek faqja 72 dhe zbuloj se 20 faqe me pas radhitet faqja 33. Ne faqen 33 personazhi akoma nuk e di se e kishin torturuar vetem 20 faqe me pare, ndersa ne faqen 72 personazhi akoma nuk e dinte se c'paudhesi e c'fare intrigash e kishin cuar tek torturimi.

Kjo crenditje e ngjarjeve teksa te sjell buzeqeshje ne fillim, pasohet si fillim me nje dhimbje koke dhe se fundi me meditime abstrakte (keto i lexoni me poshte). Por, si perfundim; arrin te te vrasi interesin per te lexuar librin. E marr librin dhe e fus direkt tek kapica e letrave per t'u ricikluar.

E kam pyetur gjithmone veten se perse nje liber kryeveper perfundon ne qoshe brockenhouses. Deri ne kete moment kisha pasur dy pergjigje per kete pyetje. E para, ka njerez qe nuk duan te kultivojne lidhje sentimentale me librat; njerez qe, ne pergjithesi, nuk duan ta shohin veten si peng emocionesh. Njerez qe tek ndarja nga gjerat e vyera shohin lirine e tyre te pacenuar. E dyta, ka njerez qe kane shije leximi qe nuk plotesohen nga te ashtequajtura kryevepra. Ndoshta keta i blejne keto libra sepse u jane sygjeruar, e pastaj teksa jane ndjere te tradhetuar gjate leximit, kane marre vendimin e pakthyeshem te cuarjes ne brockenhouse. Tani, kuptova qe nje arsye per te cuar librin ne brockenhouse eshte edhe pse disa njerez kur ju bie ne dore nje liber i radhitur keq, ne vend qe ta cojne ate ne kapicen e letrave per t'u ricikluar i cojne ne brockenhouse per t'i dhene nje moment cudie-meditimi abstrakt lexuesit tjeter. Dhe, kur shkruaj kete, ndjej se jam duke u drejtuar per tek kapica e letrave dhe e kap veten flagrant duke nxjerre prej andej librin e porsahedhur.

12. Pa kohe

A do ishim te njejtet ne se do kishim mundesine te kapercenim nga e sotmja tek e ardhmja, nga e ardhmja tek e shkuara, dhe nga e shkuara tek e sotmja?

Nese do kishim mundesi te riktheheshim mbrapa e te korrigjonim historite tona personale; si do ishim kur te riktheheshim ne te sotmen? Nese do kishim mundesine te kercenim ne te ardhmen e te shikonim se ku ka arritur fati yne; a do ta planifikonim te sotmen njesoj? Ne se e planifikonim te sotmen me njohurine qe kemi per te ardhmen; a do ngelej e ardhmja e njejte? A do mund te mbajme mend te gjitha korrigjimet, berjet dhe riberjet?

Imagjinoj kur te me pyesin: Ku ishe? Ja, isha pak deri neser. Ose ... Isha pak deri tek dje. Sigurisht, mund te pergjigjesh edhe: Isha pak deri ne daten 30 mars te vitit 2317, ose ... Isha pak ne barkun e nenes se me kishte kapur nostalgjia.

A ka kuptim te flasim per te sotme, te neserme apo te shkuaren nese nuk ka me kufij kohore? Nese do kemi mundesine te rikthehemi ne te shkuaren apo te kercejme ne te ardhmen; nenkuptohet qe kjo eshte vetem e shkuara dhe e ardhmja jone personale apo edhe ajo e babait, gjyshit, stergjyshit, bile edhe ajo e komshiut? Nese historia eshte teresia e ngjarjeve qe ndodhen, si do ta quajme kur ne "ngjarje qe ndodhen" jane edhe ato qe i perkasin se ardhmes? Ne kushtet kur cdo njeri mund te hidhet me not ne te kaluaren apo te ardhmen e te verifikoje me "syte e tij" ngjarjet historike, a do kualifikohet historia si shkence ekzakte?


13. Hije binjake

Duke ecur neper parkun e Kampusit, nje nate te erret javes qe shkoi; kalova nje moment ne kufijte e halucinacionit. Teksa behesha gati per te marre nje kthese tek qoshja e nje ndertese, perpara meje shfaqet nje hije e zeze. Drita e paket me lejon te shoh nje burre me floke te erreta, i veshur me te erreta; ne duar para gjoksit mban nje cante te erret te mbushur plot. Ai ecen me tutje me hapa te pandihshem. 5 sekonda me pas, para meje shfaqet e njejta hije; nje burre me floke te erreta, i veshur me te erreta, ne duar para gjoksit nje cante te erret te mbushur plot. Ecen me tutje me hapa te pandihshem. Ngrij. Pickoj veten dhe ndjej dhimbjen. Ok. Kthehem vrullshem dhe shoh mbrapa hijet. Hija e pare dhe pas tij hija e dyte; ecin me hapa te pandihshem diku per nga godina kryesore e Kampusit. Numeroj edhe njehere: nje, dy. Dy hije. Nje rrufe ma jep ne koke. Jane binjake hijet, binjake te nje veze; identike. Me kalon nje lloj mornice neper trup. Shkund koken dhe vazhdoj rrugen.

14. Une dhe kloni im

Si do te jete bota kur te popullohet nga klonet tona? E imagjinoj; tek kthehem nga puna nje nate me hene shoh nje hije qe afrohet. I hedh nje sy te kujdesshem, e njoh dhe e pershendes: Tung Self! Tung Self! - ma kthen. Dhe vazhdojme rruget tona. 5 sekonda me vone shoh nje hije tjeter te me afrohet. Ja hedh syte, e njoh dhe e pershendes: Tung, Self! Tung Self, - ma kthen. Kjo pune nja 10 here. Une kam tendencen te besoj qe edhe pse kloni im do te jete identik si une, do jete per hesap te tij; cdo gje qe eshte jashte meje eshte jashte meje. Edhe pse identik, mendimet une nuk do mund t'ja shoh: as ndjenjat.

Ceshtja behet, megjithate, pak me e komplikuar kur mendoj se klonet e mia do lindin ne nje bote pa kohe; ku do levizim horizontalisht e vertikalisht si te na pelqeje. Sepse, kjo do te thote qe teorikisht dhe praktikisht, kloni im mund te edukohet (new brainwashing method, qe e ben klonin tim me klon se c'ja mundesojne gjenet) me historine time (te shkuaren dhe te ardhmen), te dashuroje te gjithe meshkujt e mi, te kete femijet e mi. Bile, mund te ndodhe, qe ne te njejtin moment kohe; une dhe kloni te jemi duke dashuruar te njejtin mashkull. Ose, duke aplikuar per te njejten pune, cmim, lavdi, monument. Lufta e gjeneve me duket e paraprogramuar.


15. Dileme

Supozojme se e vras klonin tim; a quhet kjo vetevrasje?

15. 1. Dileme

Supozojme se une bej seks me klonin tim; a duhet ta quaj kete akt masturbimi apo incesti?