Maja e fikut ... edhe ne Youtube

Te nderuar lexues,

me kenaqesine me te madhe ju komunikoj se kenga ime e preferuar per femije, midis me te preferuarve te mia, "Oh, ne maje te fikut hypa, bum c'u rrezova" tani gjendet edhe ne Utube. Per fat te keq, klipi nuk i pershtatet lartesise se tekstit dhe kenges, por le te shohim gjysmen e gotes plot: ju mund te shijoni muziken dhe tekstin pa probleme. Shijojeni!

To ...

Sophie Hunger - Leaving the moon



Bang Bang (featuring Sophie Hunger & John Parish)



Sophie Hunger - Rise and Fall

What is democracy?

I madhi Gerhard Polt ju shpjegon demokracine afrikaneve, si i derguar i krahines se Bavarise, ne kuadrin e ndihmave per zhvillimin e Afrikes:

Gjeni dhe gjenetika ne "Fjalorin e shqipes se sotme"

Se fundi, teksa kerkoja te perktheja nje fjale gjermane ne shqip, duke shfletuar neper fjalorin Gjermanisht-Shqip me autore Wilfried Fiedler & Ardian Klosi, syri me kapi fjalen gjen. Ne kete fjalor, perkthimi i kesaj fjale nga gjermanishtja ne shqip ishte i dhene si me poshte:

Gen [ge:n] (-s; e) n ---> gen (shqip) (Wilfried Fiedler & Ardian Klosi, Wörterbuch Deutch-Albanisch, Langenscheidt Verlag, 1997, faqe 267)

Perkthimi ne shqip si gen me konfuzoi, sepse besoja se ne shqip nuk i themi gen por gjen. Prandaj, per t’u sqaruar, hapa „Fjalorin e shqipes se sotme“, Akademia e Shkencave e Shqiperise, Instituti i Gjuhesise dhe Letersise, Botimet Toena, 2002, dhe ja ku e gjej:

GJEN, ∼ i, m, sh. E, ET, biol, Element perberes i kromozomeve te berthames qelizore, qe eshte percues i tipareve te trashegueshme ne organizmin pasardhes. Teoria e gjeneve. (faqe 429)

Pra, eshte gjen dhe jo gen. Me duket e cuditshme qe A. Klosi te kete preferuar gen ne vend te gjenit, dhe me duket akoma me shume e cuditshme kur kujtoj, se ne vitin 1997 fjala gjen nuk ishte e panjohur ne Shqiperi: ne degen e biologjise gjeni studiohej ne lenden e gjenetikes, ashtu sic studiohet edhe sot.

Mbas cudise se pare, cudia e dyte vjen nga perkufizimi i fjales gjen ne fjalorin e Institutit te Gjuhesise: „Element perberes i kromozomeve te berthames qelizore.“

Se pari, perdorimi i fjales element perberes te krijon idene se kromozomin e perbejne shume elemente dhe gjeni eshte nje prej tyre. E vertete: Kromozomin e perbejne shume elemente, por gjeni nuk eshte nje nga keta: gjeni eshte nje fragment kromozomi, eshte nje njesi, nje njesi qe mbart nje informacion te trashegueshem.
Se dyti, eshte e vertete: gjenet gjenden ne kromozomet e berthames qelizore. Por, kjo eshte vetem gjysem e vertete; sepse gjenet nuk gjenden vetem ne ADNne e berthames, ata gjenden edhe ne ADNne e mitokondrise; nje organel qe ndodhet ne citoplazme. Kjo eshte arsyeja qe ne shumicen e fjaloreve fjala gjen zakonisht perkufizohet: Gjeni eshte njesia e trashegimise.

Cudia e trete: Teoria e gjeneve. (Element perberes i kromozomeve te berthames qelizore, qe eshte percues i tipareve te trashegueshme ne organizmin pasardhes. Teoria e gjeneve.)

Teoria e gjeneve? Cila eshte kjo? Kush e ka formuluar? Kur? Une guxoj te them qe teoria e gjeneve nuk ekziston. Ne ndryshim nga fizika ku kemi, te themi, Teorine e relativitetit, ne gjenetike nuk ka teori gjenesh. Bile, mbas zhvillimeve te vrullshme te gjenetikes molekulare, sot eshte i veshtire edhe vete perkufizimi i gjenit; sepse ne kontekste te ndryshme perkufizohet ndryshe. Gje qe do te thote, qe perkufizimet per gjenin qe sot zgjidhen te perdoren neper fjalore, jane perkufizime minimale.

Nuk jane vetem pasaktesite qe me bejne pershtypje, por edhe fakti qe fjalori i shqipes se sotme eshte jashte zhvillimeve te sotme te gjenetikes. Nuk ka asnje fjale kyce qe te te orientoje drejt stadit te sotem te njohurive, drejt aplikimeve aktuale te fushes. Struktura e gjenit, shprehja e gjenit, klonimi i gjeneve, trashegimia e gjeneve, manipulimi i gjeneve, terapia e gjeneve – jane fjylekyce qe nuk perdoren vetem ne rutinen e nje laboratori te specializuar te fushes, por i gjen rendom edhe ne median e perditshme.

Nje faqe me mbrapa, fjalori jep shpjegimin e fjales gjenetike:

GjENETIK/E, ∼ f. Dege e biologjise qe studion zhvillimin e organizmave nga pikepamja e trashegimise se tipareve dhe e ndryshimeve te tyre; lende mesimore qe jep njohurite e kesaj shkence ne shkolle. Gjenetika e pergjithshme. Gjenetika e bimeve (e kafsheve). (faqe 430)

Per mendimin tim, edhe ky perkufizim eshte i pasakte: me zhvillim te organizmave nga pikepamja e trashegimise sot merret fusha e quajtur "Biologjia e zhvillimit" (developmental biology). Gjenetika, ne te kundert, perkufizohet rendom si: fusha e biologjise qe studion strukturen dhe funksionin e gjeneve, trashegimin e tyre ne organizmin pasardhes. Si fjale kyce per ta ilustruar une do kisha permendur: Gjenetika e popullatave, Gjenetike molekulare, Gjenetika e kafsheve, Gjenetika e bimeve, Gjenetika e njerezve, - per te bere, si ne rastin e gjenit, lidhjen me stadin aktual te zhvillimeve gjenetike sot.

Me pergjigje si pa pergjigje. Vertet?

40. Me pergjigje si pa pergjigje.

Nganjehere, Zürichu me le te irrituar. Si, psh, disa dite me pare. Isha ne tram me tim bir dhe shokun e tij te ngushte, te dy kater vjecare – te dy me nga nje biciklete femijesh. Ne tram, zakonisht ka nje hapesire per karrocat e femijeve, e cila ate dite ishte mbushur plot me tre karroca. Ulem vete ne sediljet katershe, prane hapesires se karrocave, dhe i vendos te dy bicikletat ne hapesiren midis sediljeve, perpara kembeve te mija. Kalamajte ulen perballe njeri-tjetrit ne dy sediljet teke, ne te djathten time.

Trami eshte gati bosh; pervec grave me karroca femijesh, nje mesogruaje mbrapa meje dhe ne te treve, nuk ka njerez te tjere. Te dy cunat fillojne muhabetet e tyre te cilat jane te mbushura me togefjalesha si kode spiunesh, ngjarje apo situata qe kalojne nga realiteti ne fantazi dhe e kunderta, copa fjalesh qe duket sikur kane zbritur gabimisht nga nje tjeter muhabet, kafshe qe papritur kane nje opinion per te thene. Me buzen ne gaz, largoj vemendjen prej tyre dhe perqendrohem ne fantazite e mia. Eshte nje atmosfere shume paqesore qe tek-tuk ngjyroset nga gurgullimat e femijeve.

Diku, dikur, nje grua tek te 60tat hyn ne tram dhe vendos te ulet mu perballe meje. Nuk ka vend per te futur kembet, keshtu qe une perpiqem te bej vend.

- Nuk e paskerkeni menduar mire me keto bicikletat, - me thote gruaja me ze dhe veshtrim qortues. – Ku do ulen njerezit? – vazhdon, dhe vendos dy cantat e saj te ushqimeve ne sediljen bosh prane saj.

Marr njeren nga bicikletat dhe ja jap tim biri ta vendosi midis kembeve te tij dhe te shokut. Gruaja e panjohur perballe meje ka tani me shume hapesire. Kthej veshtrimin nga dritarja dhe ndjej irritimin te linde diku ne kufirin midis kraharorit dhe barkut. Me ndodh gjithmone ne situata te tilla, kur nuk arrij te pergjigjem apo te them te verteta-pergjigje te tipit: Me falni, por trami eshte bosh. Eshte nje irritim qe drejtohet kunder meje, kunder asaj meje qe ka zgjedhur te mos reagoje. Nje irritim qe kthehet ne inat me kalimin e kohes. Nje inat qe gati shperthen kur ore me vone gjej pergjigjen qe do kisha dashur te jepja ne ate momentin kritik, kur tjetri te fyen, apo te kerkon t’ia lesh territorin me dhune verbale.

Ka njerez qe i zoterojne te tera pergjigjet e duhura ne momente te tilla. Ka njerez qe jo vetem i zoterojne pergjigjet, por edhe i formulojne me ze te larte. Kur i shoh keta njerez ne situata te tilla, filloj gjithmone te mendoj se keta njerez e kane jeten te lehte. Nuk ju duhet, si une, te vuajne me pas faktin qe nuk kane folur, sepse vetja e dyte eshte duke lenguar nga kjo heshtje. Them, ndoshta keta njerez kane me shume perparesi ne jete; ndoshta po aq shume sa edhe njeriu te cilit i pergjigjen – te dy palet e kane gojen si nje lloj arme per te care perpara.

Gjysma ime eshte teresisht e bindur, se ne momentin qe njeriu hap gojen per t’u pergjigjur, eshte futur teresisht ne lojen e tjetrit, eshte bere si ai. Njerez qe vijne e te akuzojne apo kerkojne te te spostojne nga territori yt, jane njerez qe nuk kane rehat me veten e tyre, nuk dine te vetepermbahen, kane nje nevoje protagonizmi te pakontrolluar. Gjithmone mendoj, se duke mos ju pergjigjur, une ju sabotoj skenarin ku duan te me fusin per te permbushur egoizmin e tyre. Edhe pse, teksa e mendoj edhe njehere, fakti qe i panjohuri pushtues arrin te marri territorin tim, edhe ne se nuk i ploteson protagonizmin vendos nje raport pushteti ne favor te tij. Ai ka fituar. Une jam dorezuar.

Trami ndalon. Ky eshte stacioni ku duhet te zbres. Femijet jane bere gati. Edhe gruaja perballe meje. Merr cantat, gervisht pak gryken, hedh syte e saj qortues tek une dhe thote:

- Po, a je dakort me mua, qe ti nuk e kishe menduar mire kete punen e bicikletave?

Pyetja ma kap irritimin ne befasi. Dhe reagimi i tij eshte me i shpejte se vetekontrolli im:

- Me falni, cfare problemi keni? – thote nje ze qe del prej meje.
- Trami nuk eshte i juaji, - pergjigjet gruaja gjithmone qortuese.
- As i juaji, - ja kthen zeri.
- Ju nuk jeni nene e mire, - vazhdon gruaja me syte ngulur tek te mite.
- Nuk eshte puna juaj te gjykoni memesine time, - pergjigjet zeri.
- Ju, nuk jeni nene e mire, - perserit gruaja.
- Me falni, me duhet te zbres.

Dal nga trami me femijet e cuditur dhe me ndjesine se trupi nga i cili doli zeri nuk ishte i imi. Por, irritimin ... ate e ndjej teresisht timin. Te forte. Te nxehte.

Te kam zili, - me thote Mr. T. – une nuk do te isha pergjigjur. Nuk arrij te gjej pergjigjen. Kur e gjej, eshte shume vone. Dhe, atehere, irritohem me paaftesine time per t’u pergjigjur kur eshte momenti. Me kupton, - insiston Mr. T., – Ka njerez allasoj ne kete dynja; njerez qe kerkojne protagonizem, njerez qe kerkojne me cdo kusht te pushtojne territore qe nuk jane te tyre. Kjo grua ishte nje e tille. Harroje.

Por, nuk arrij ta harroj. Nuk arrij ta flak irritimin. Eshte irritimi i vetes tjeter, te asaj qe zakonisht nuk pergjigjet ne situata te tilla, i vetes qe nuk do te identifikohet me veten qe foli. Eshte irritimi i vetes qe mendon, se pervecse gjysma tjeter ka pranuar te panjohuren; ju ka dhene femijeve nje shfaqje te panevojshme. Ndjej irritimin te behet inat - inat gati per te shperthyer. Dhe, konstatoj se me pergjigje eshte si pa pergjigje, ndoshta me keq se pa pergjigje.


41. Pyetje:Pergjigje

Peter Schneider eshte nje filozof dhe psikolog zviceran, i cili mban nje kolone ne te perditshmen "Tages Anzeiger". Nje here ne jave, zoti Schneider ju pergjigjet pyetjeve te njerezve te panjohur. Jane pyetje nga me te ndryshme dhe nga me te cuditshmet; pyetje qe te bejne te besosh se Homo sapiensi eshte nje specie qe do ngelet gjithmone enigmatike. Me pelqejne pergjigjet e Z. Schneider, jo vetem sepse jane shume inteligjente dhe hapin gjithmone dritare te reja veshtrimi, por edhe sepse kane shume humor dhe ngrohtesi. Nga te gjitha pyetje:pergjigjet e kesaj kolone, me ka ngelur ndermend kjo e meposhtmja:

I panjohuri: Zoti Schneider, mua njerezit me duken majmuna. Nuk ka rendesi si e kane emrin dhe cfare kane bere apo bejne, jane te gjithe majmuna. C'me thoni?

Peter Schneider: Zoti i panjohur, persa kohe qe juve nuk ju duket vetja banane, nuk ka arsye te shqetesoheni.


42. Pyetje

Zoti Schneider, a duhet njeriu te pergjigjet ne situata si ajo e tramit?