Një vetëbesim i ri i shqiptarëve në Ballkan

NZZ, 29 Janar, International (faqe 7)

Politikanët drejtues shqiptarë me përforcimin e retorikës nacionaliste po shkaktojnë dëme në politikën e jashtme

Gjatë festimeve të 100 vjetorit të ditëlindjes së Shqipërisë politikanët shqiptarë shfaqën papritmas  tone nacionaliste. Me këtë retorikë të re, e cila po shqetëson fqinjët, largohet edhe vëmendja nga problemet e brendshme

Oliver Jens Schmitt

"Prej këtu, prej Shkupit, ju bëj thirrje shqiptarëve të punojnë çdo minutë, çdo orë, çdo  muaj, çdo vit për bashkimin e tyre." Kështu u thirri Kryeministri shqiptar Sali Berisha më 25 nëntor 2012, gjatë një mitingu të madh në kryeqytetin maqedonas, pjesëmarrësve, mes të cilëve gjendeshin edhe Kryeministri i Kosovës Hashim Thaçi, zv/Kryeministri i Maqedonisë Musa Xhaferi, si dhe politikani shqiptaro-maqedonas dhe ish-udhëheqësi i guerrilasve Ali Ahmeti. Kryeqyteti maqedonas ishte zhytur në një det flamujsh shqiptarë.

"Një gjak, një gjuhë"

Ky fjalim u mbajt gjatë festimeve kushtuar njëqindvjetorit të krijimit të Shtetit Shqiptar më 28 nëntor 2012, festime të cilat krahas gëzimit që shkaktuan tek shqiptarët e Ballkanit dhe të Diasporës u shoqëruan edhe me tone të larta, të panjohura nacionaliste të politikanëve drejtues. Politikanë të rëndësishëm të Shqipërisë, me tone paksa më të ulëta ata të Kosovës dhe më të arsyeshme ata të Maqedonisë, përdorën një gjuhë që zakonisht e përdorin vetëm grupet radikale. Shqipëria shtrihet nga Preveza (Greqi) deri në Preshevë (një krahinë e Serbisë Jugore me shumicë shqiptare), nga Podgorica (kryeqyteti i Malit të Zi) deri në Shkup (me një pakicë të konsiderueshme shqiptare), deklaroi Berisha, i cili përdori edhe nocionin e "Shqipërisë etnike", "ku shqiptarët përbëjnë etninë dominuese dhe jetojnë pa ndërprerje".

Kryeministri kosovar tha se ekzistenca e dy shteteve shqiptare nuk ka qenë dëshira e shqiptarëve dhe se Shqipëria dhe Kosova do të ishin "më mirë" së bashku. Ali Ahmeti, me realitetin e brishtë të Maqedonisë në fokus, u tregua më i kujdesshëm e foli për të drejtat e shqiptarëve dhe për domosdoshmërinë e respektit të ndërsjellët ndëretnik. Polikanët shqiptarë që nuk janë në qeveri u treguan më të papërmbajtur: "Ne kemi një gjak, një gjuhë dhe një flamur", shkruajti Xhavit Halili, i cili dikur drejtonte nga Zvicra rezistencën shqiptare në Maqedoni.

Retorika e re politike e udhëheqësve shqiptarë në Ballkan nuk kaloi pa u vënë re. Vendet fqinje e panë frikën e tyre të krijimit të një Shqipërie të madhe, përdorur shpesh prej tyre gjithashtu për qëllime propagandistike, të vërtetuar. Politikanë të lartë, si p.sh. Ministri i Jashtëm grek, bojkotuan festimet në Tiranë. Nacionalistët, si Kryeministri i Maqedonisë Nikola Gruevski, i cili vetë, për qëllime të mbajtjes së pushtetit, përdor, pa përfillur fare dëmet në politikën e jashtme, nacionalizmin maqedonas kundër Greqisë dhe pakicave shqiptare, u shprehën kundër nacionalizmit triumfues shqiptar. Fjalët më të qarta i foli ambasadori amerikan në Tiranë, i cili e paralajmëroi qeverinë Berisha duke e sinjalizuar se SHBA nuk do të pranojnë asnjë ndryshim kufijsh në Ballkan.

Manovër për largimin e vëmendjes

Mbas euforisë mbarëkombëtare dëmet në politikën e jashtme janë të mëdha. Sepse që prej rrëzimit të diktaturës komuniste vendi konsiderohets si një faktor stabiliteti dhe e kishte orientuar veten qartësisht drejt politikës së NATO-s, e veçanërisht drejt Shteteve të Bashkuara. Hyrja në NATO dhe së fundi propozimi për dhënien Shqipërisë të statusit të kandidatit në BE, që u rishikua më pas prej Komisionit Evropian, ishin shpërblime për këtë qëndrim.  Përse qeveria shqiptare e vë në lojë reputacionin e mirë të politikës së saj së jashtme?

Vëzhguesit mendojnë se arsyeja janë zgjedhjet e qershorit 2013 në Shqipëri. Ashtu si në vendet fqinjë, Maqedoni p.sh., retorika nacionaliste heq vëmendjen nga problemet e vërteta të qeverive të kapura nga korrupsioni dhe keqmenaxhimi dhe do të zhduket mbas zgjedhjeve. Por kjo nuk i shpjegon të gjitha sepse në Shqipëri, ashtu si edhe në Kosovë, janë krijuar parti radikale nacionaliste, të cilat në zgjedhje mund të bëhen të rrezikshme për partitë e konsoliduara.  Aleanca Kuq e Zi në Shqipëri, nën udhëheqjen e Kreshnik Spahiut, dhe Vetëvendosja në Kosovë, e drejtuar nga Albin Kurti, synojnë haptazi bashkimin e të dy vendeve. 

Aleanca Kuq e Zi dorëzoi në janar 2013 kërkesën për zhvillimin e referendumit për bashkimin Kosovë-Shqipëri. Vetë Aleanca u krijua në vitin 2011 si protestë kundër mënyrës se si po regjistroheshin minoritetet, veçanërisht ai grek, gjatë regjistrimit të popullsisë. Ajo agjiton kundër Kishës Ortodokse Shqiptare, sipas saj institucion grek, mitropoliti i së cilës, Anastasios Janulatos, është kërcënuar së fundi rëndë, kurse në Maqedoni ajo nxit kundër martesave mikse.

Nacionalizmi si shprehje e opozicionit radikal bëri me sa duket që Berisha, dhe Thaçi bashkë me të, të përpiqen të mbajnë me një retorikë të re zgjedhësit e zhgënjyer që kërcënojnë se do të largohen. Për këtë, sidomos demokratët e Berishës janë gati të mërzisin edhe SHBA-s edhe BE-së. Qeveria e Berishës ka lajmëruar se do u japë kosovarëve pasaporta shqiptare, gjë që opozita shqiptare e sheh si një formë të blerjes së votave. Por edhe udhëheqësi i opozitës Edi Rama i bie së njëjtës muzikë kur kërkon që Shqipëria të ndërtojë në Preshevë spitale për gratë shqiptare. Rama zhvilloi shpejt një koncept të tijin për bashkimin: Ky duhet të ndodhë brenda kuadrit të BE-së. Kjo nuk është e re, sepse edhe Berisha e përmend vazhdimisht integrimin euro-atlantik si rrugën për bashkim, të cilin ai e celebron si "një e drejtë e shenjtë".

Nacionalizmi shqiptar nuk është politikish i njësuar. Mes shteteve të vogla të Ballkanit, por edhe tek diaspora e madhe shqiptare ka shumë dallime. Socialisti Ben Blushi është një ndër të paktët intelektualë në politikën shqiptare që e interpreton nacionalizmin si një opozitë sistemi, ku armiku merr fytyra të ndryshme. Në Shqipëri ai drejtohet kundër partive të mëdha, në Kosovë kundër misionit të BE-së dhe "ndërkombëtarëve" në përgjithësi, në Maqedoni kundër kombit titullar maqedonas. Kjo çon në situatën paradoksale që në Shqipëri, p.sh., në të kundërt të Kosovës, një komisioner i BE pritet me krahë hapur.

Konstrukte të njohura

Intelektuali kritik më i rëndësishëm i Shqipërisë, Fatos Lubonja, flet për "nacional-evropianizmin". Ai nënkupton me këtë atë që elitat shqiptare, të dala prej kuadrove komuniste, nacionalizmin e tyre e qëndisën me retorikë evropianizmi, ashtu siç dikur kishin përdorur si mbulesë marksizmin. Dhe në fakt, një analizë e retorikës nacionaliste tregon se modelet e mendimit janë po ato të vjetrat. Koncepti hapësinor i Berishës i korrespondon idesë së një Shqipërie me katër vilajete, pra me provincën e madhe të Shkodrës Osmane të deri 1912-ës, Kosovën (me kryeqytet Shkupin), Bitolën dhe Janinën. Në vend të "Shqipërisë së madhe" përdoret nocioni i "Shqipërisë etnike" ose i "Shqipërisë natyrale". Veçanërisht Sali Berisha është ai që kultivon konceptin e një nacionalizmi "pozitiv": Shqiptarët vetëm mbrohen kundër agresioneve, nacionalizmi i tyre është "human" dhe "më i civilizuar" se ai i nacionalizmave "shoviniste" të fqinjëve. Miti i viktimës, një mit i perceptimit të vetvetes së nacionalistëve, i përhapur në të gjithë Ballkanin, plotësohet me imazhin e "popullit të vetmuar" (që kultivohet edhe prej grekëve dhe hungarezëve, gjithashtu të izoluar gjuhësisht) dhe me paranojën e rrethimit të kohëve komuniste. Kombi vjen dhe paraqitet, ashtu si edhe gjatë komunizmit, në hapësirë dhe kohë etnikisht homogjen. 

Më i madh apo më i mirë?

Klasifikimi i toneve të reja duhet shqyrtuar edhe në nivelin e politikës së jashtme dhe atij historik. Shqiptarët ndihen sot në Ballkan më të fortë se kurrë. Hashim Thaçi ishte i saktë kur e krahasoi situatën sot me atë të viteve 1999. Shqiptarët vështrojnë edhe dobësitë e vendeve që tradicionalisht i kanë parë si kundërshtarë, Serbia, e shkatërruar nga luftrat e humbura, dhe Greqia, e cila deri para pak kohësh kishte një influencë të madhe në vend.

Edhe raporti ndaj fuqive mbrojtësve perëndimore po ndryshon: Ashtu si pushtetarët shqiptarë të shekullit të  20-të, Berisha dredhon midis mbrojtësve të shumtë të politikës së jashtme, të cilët janë në të njëjtën kohë edhe dhënësit e parave. Përpara qeverisë turke flet për "gjakun e përbashkët" të turqve dhe shqiptarëve, përpara Papës paraqitet si pasardhës i heroit kombëtar Skënderbe. Para diplomatëve amerikanë, që përpiqen për ndarjen e shtetit të së drejtës nga dhuna, Berisha i lejon vetes shumë më tepër sesa Qeveria e Kosovës, e cila është fuqimisht e varur prej SHBA.

Festime euforike nacionaliste, retorikë fushate zgjedhore dhe zhvendosje tektonike në situatën politike të brendshme dhe të jashtme, të treja mblidhen bashkë në këtë dimër nacionalisto-shqiptar. Rezonanca tek masat është mbresëlënëse, por megjithatë jo e lehtë për t'u interpretuar. Rreth 1.5 milionë njerëz deri tani, statistikisht më shumë se gjysma e popullsisë, kanë vizituar brenda 45 ditëve ekspozitën e armëve (shumica e tyre të falsifikuara) të Skënderbeut të huazuara prej Austrisë.

Simbol i dytë i festimeve ishte "torta e madhe e pavarësisë" në Tiranë, shpërndarja e rregullt e së cilës dështoi prej trysnisë së njerëzve. Pamjet e njerëzve që gëlltisnin copa torte, që i paketonin ato në qese plastike dhe që në fund kërcenin mbi të apo gjuanin të tjerët me copa torte, janë në kontrast me fjalimet pompoze dhe tregojnë shumë më tepër për raportin e qytetarit me shtetin dhe dëshirat reale të shumicës së shqiptarëve. Intelektualët kritikë i bien drejt e në kokë: Alternativat janë ose një  Shqipëri më e madhe, ose një Shqipëri më e mirë. Elita politike ka zgjedhur për momentin, të paktën në retorikë, alternativën e parë.

Përktheu: Selfmaderadio

Si do jetë Tirana e së ardhmes?

Mbas leximit të dokumentave që ofron Bashkia e Tiranës, Politikat e Zhvillimit, Draftin e Vlerësimit te Mjedisit, Rregulloren e Planifikimit Vendor, Tirana e së ardhmes ngrihet para syve të mi si një Tiranë e mbindërtuar, edhe më e lartë nga sa është sot. Memoria historike dhe arkitekturore e saj do të jetë e reduktuar në një minimum absolut, aq sac e lejojnë interesat e grupeve të ndryshme që janë konsultuar me Bashkinë e Tiranës për Politikat e Zhvillimit dhe Rregulloren e re të saj. Tiranes i zhduket edhe zona e vetme rezidenciale noble pranë qendrës së saj, pas Piramidës (Jul Variboba deri tek Ismail Qemali), per t'ja lënë vendin pallateve 7 katëshe që në mënyrë kompakte do ta mbushin këtë zonë frymëmarrje të Tiranës në 70% të saj. Tirana shndërrohet, me këtë rregullore, në një qytet pa qytet të vjetër (ate osman jo e jo, po edhe pa ate italian e austriak), një qytet pa bërthamë historike, elementët e së cilës në të ardhmen do të na duhet t'i kërkojmë në xhunglën e pallateve të dendura shumëkatëshe. Të gjithë nostalgjikët e komunizmit dhe të apasionuarit mbas historisë ndoshta duhet të konsiderojnë të shkrepin fotot e fundit para shtëpise së banimit të Enver Hoxhës, e cila do të zhvillohet në lartësi, ashtu si të gjitha vilat e fundit të mbetura në zonën e Bllokut. Rregullorja e re garanton që Tiranës do i zhduken edhe më shumë hapësira publike dhe jeshile. Hapësirat jeshile Bashkia i delegon ose jashtë Tiranës, në kodrat përreth, të cilat nuk janë në juridiksionin e saj e që janë gjithashtu duke u prishur nga ndërtimet e shumta ose i delegon në plane futuristike (Grimshaw).

Tiranasit i duan rregullat dhe ligjet, tha Linda Rama para ca ditësh, dhe në ndryshim nga burri i saj, një cun tirone surrogat, Zoti Basha, tirons safi, jo vetëm që po e con deri ne fund veprën e parardhësit të tij por i siguroi shkatërrimit edhe bazën e nevojshme ligjore.  

Do mundohem të sjell pjesë-pjesë të ardhmen e parashikuar nga rregullorja e re për zonat e rëndësishme të trashëgimisë së Tiranës. 

Namazgjaja, monument kulture, nën mbrojtjen e M.T.K.R.S. (Drejtoria e Trashëgimisë Kulturore), dhe të cilën Bashkia e konsideron ndër elementët e fortë të trashëgimise kulturore të Tiranës, në politikat e zhvillimit të Bashkisë shihet kështu: Parku i Namazgjasë nga i cili për momentin funksionon vetëm parku përballë Parlamentit mendohet të zgjerohet drejt perëndimit dhe të takohet me bulevardin duke ndërhyrë në mënyrë organike ndërmjet objekteve të ndërtuara ne këtë pjese (Politikat e Zhvillimit te Territorit_2012, fq. 214). Të krijohet përshtypja se parku jo vetëm që nuk preket por edhe do të zgjerohet edhe më tej në kete funksion dhe imagjinata fillon e ravijezon nje park te ardhshem te madh e plot stola, shkurre e lule dekorative e rrugica te reja e te mirembajtura.

Por në "Rregulloren e Planit të Përgjithshëm Vendor_2012, po i njëjti institucion, për Namazgjanë (monument kulture) dhe zonën ku ajo ndodhet që përbëhet në pjesën më të madhe të saj nga parku i Namazgjasë, nënjësinë strukturore 2/62, propozon rindërtim dhe rizhvillim të saj me një shfrytëzim terreni deri në 70%, me ndërtesa të larta. Numri i kateve per kete nennjesi cuditerisht nuk jepet, por eshte e sakte te thuhet se do jene mbi 6 kate meqë 6 katëshi konsiderohet ndërtese e tipologjisë së mesme në Rregullore.

Godinat aktuale, që janë kryesisht institucione shtetërore (Parlamenti, monument kulture, ashtu si edhe vetë Namazgjaja), apo ato që do të ndërtohen, përvecse u lejohet të zhvillohen në lartësi, u lejohet të shndërrohen edhe në qendra banimi, tregtare apo zyra. Duke konsideruar se në këtë zonë ka shumë pak godina dhe ato jane te karakterit institucional-publik (një vështrim nga sateliti të sygjeron rreth 20% ndërtime), akomodimi i funksioneve te reja, fetare, banimi, tregetare nese nuk vjen nga rizhvillimi i objekteve ekzistuese (qe gjithesesi jane shume pak) do te vije nga zgjerimi ne lulishte. Nese ndodh kjo, ndryshon edhe vete koeficenti i shfrytezimit te tokes, sepse si toke e ndertueshme tani do te llogaritet edhe vete lulishtja (c'pjese e saj?). Shfrytëzimi deri në 70% parashikuar nga Rregullorja, pa specifika te tjera, pa kushtezime (pa permendur as faktin qe nje pjese e kesaj nenzone eshte pjese e zones arkeologjike, te mbrojtur me vendim qeverie !), i hap dritën jeshile ndërtimit edhe në 50% të truallit aktual të pandërtuar. E thënë me fjalë të tjera, nëse tani 80% është hapesirë e gjelbërt dhe 20% e ndërtuar, rregullorja, krijon hapesira per ta kthyer kokëposhtë këtë raport duke lejuar të shndërrohet në 70% e ndërtuar dhe vetëm 30% hapësirë jeshile. Dhe kjo kur Bashkia ankohet se Tiranës i janë ngushtuar mushkritë e gjelbërta dhe e deklaron si prioritet të saj krijimin e këtyre hapësirave.

Rregullorja parashikon që këtu mund të ndërtohet për banim, për shërbime publike, për arsye fetare, por Rregullorja nuk thotë asnjë fjalë as për monumentet kulturore dhe as se cfarë nuk duhet të preket në këtë zonë kaq të rëndësishme të historisë së Tiranës, sic bën, psh, për zonën përballë Namazgjasë, zonën 2/63, që përmban Lulishten Nje Maji, për truallin e së cilës thekson se do përdoret për shërbime dhe monument kulture, se përdorimi i parcelave do të mbetet i pandryshueshëm dhe ku lejon vetëm ndërhyrje të tipit rekonstriktim dhe ndërtime të lartësisë së mesme.

Eshtë komplet e paqartë se përse dy territore të trashëgimisë kulturore trajtohen në dy mënyra të ndryshme: Zones së Lulishtes 1 Maji i ruhet shfrytëzimi aktual, ndërsa zonës së Namazgjasë i ndryshohet jo vetëm mënyra e shfrytëzimit por edhe lejohet të reduktohet në 30%, që është koeficienti minimal i shfrytëzimit të territoreve të nënnjësive për rrugë dhe hapësira publike (Neni 27 i Rregullores, Llogaritja e treguesve të zhvillimit në PDV)  

Në simbolikën e saj, plani i rregullimit për qendrën e Tiranës  (këtu përfshihet zona brenda unazes së vogel, e  ajo deri tek Korpusi Qendror i Universitetit) dominohet nga tre ngjyra, portokalle e ndezur, që shenjon zonat me intensitete më të larta ndërtimesh (sipërfaqe e ndërtimit/sipërfaqen e ndërtueshme, 2.75-3.5), portokalle në të verdhë, që shënjon zona me ndërtime të lartësisë mesatare ( 1.41-2.75), e verdhë që shënjon zona me intensitet të ulët ndërtimesh (një e vetme në gjithë territorin brenda unazës së dytë. 010-1.41)) dhe kafe që sinjalizon status të veçantë të zonës. E përbashkëta për zonat e nuancave të portokalles është koeficienti i shfrytëzimit të territori, që me disa përjashtime, parashikohet kudo i njëjti: 50-70 %.  Pra, duke zbritur nga trualli hapësirat publike, rrugët, sheshet, minimumi i shfrytëzimit të asaj që mbetet është 50%, kurse maksimumi 70%. Teorikisht, një minimum prej 30% jepet si detyrim shfrytëzimi për hapësirë publike, si rrugë apo gjelbërim.

Me këto fakte sjellë në vëmendje, leximi i planit të rregullimit të sjell në konkluzionin se në qendrën e Tiranës, duke përjashtuar nga leximi zonat kafe, do të ndërtohet me intensitetin më të lartë, do të rritet koeficienti i shfrytëzimit të tokës (ku eshte mundur) dhe ndërtimet do të jenë kryesisht të larta. Kjo aplikon jo vetëm për Namazgjanë, e përmendur më parë, por edhe për zonat ngjitur me të: Në veri 2/39 (shumica e objekteve të ngritura në të janë  monumente kulture dhe pjesë e trashëgimisë historike të Tiranës) por edhe 2/40 zona e Ministrisë së Brendshme dhe Teatrit), 2/41 (zona e Bashkisë), 2/42 (zona e Pallatit teëKulturës). Në jug: 2/65 (zona e Parkut të Lodrave), 2/20 (zona residenciale pas-Piramidës), 2/13 (Zona e TVSH). Këto dy të fundit janë shenjuar me nuancën e verdhë të portokalles, duke sinjalizuar ndërtime të intensitetit të mesëm.

Nënnjesia 2/30 përfshin, me përjashtim të territorit të hotel Dajtit, cilësuar zonë e vecante, gjithë zonën e kufizuar nga Bulevardi i Madh, rruga Murat Toptani, zona e Namazgjasë dhe Bulevardi Zhan d'Ark. Eshtë një zonë e  përbërë nga objekte të rëndësishme të trashëgimisë historike dhe arkitekturore: Këtu është muri i Kalasë së Tiranës (monument kulture), një seri shtëpish të vjetra të arkitekturës otomane, më e përmendura shtëpia muze e Toptanajve, Kinema Milenium, rezidenca mbretërore, Banka Tregëtare Kombëtare, Katedralja e St. Paulit (monument kulture) dhe Galeria Kombëtare e Arteve. Me vendim të Këshillit të Ministrave Nr. nr.1197, datë 3.12.2009, zona e kalasë është shpallur zonë arkeologjike. Kjo zonë lë jashtë (shih planin që shoqëron vendimin e Këshillit të Ministrave) Galerinë e Arteve dhe Hotel Dajtin, katedralen dhe Bankën Tregtare dhe shtrihet deri në hapësirën e Namazgjasë, duke përfshirë brenda saj ndërtesën e parlamentit dhe një pjesë të lulishtes,

Në propozimet e saj për këtë zonë Bashkia merr në konsideratë trashëgiminë kulturore por nuk ofron konservim, si në rastin e zonës së Lulishtes Një Maji; ajo lejon zhvillime dhe rindërtime me një koeficient shfrytëzimi toke 50-70%,  me intensitet të lartë. Edhe pse aktualisht kjo zonë në tërësinë e saj karakterizohet nga ndërtime të ulëta dhe mesatare Rregullorja sygjeron që rindërtimet dhe rizhvillimet e objekteve këtu të jenë të larta 9 katëshe. Nëse e marrim të mirëqenë që zona arkeologjike e kalasë nuk preket nga ndërtimet, nga rindërtimet dhe rizhvillimet, hapësirat e vetme për të zhvilluar me intensitet janë ato përreth institucioneve aktuale. P.sh., Galeria e Arteve, që në vetëvete është monument kulture, mund të kërkojë të rizhvillohet për nevoja të së ardhmes në territorin para/rreth saj. E njëjta gjë edhe për institucionet/apo objektet e tjera ekzistuese. Megjithatë, pyetja si dhe cilat hapësira do të shfrytëzohen varet shumë edhe nga pronësia mbi tokën dhe nga interesat e pronarëve dhe investuesve. Cilatdo qofshin këto interesa, rregullorja ua mundëson të gjitha palëve të përdorin më shumë tokë e të ngrenë ndërtesa të larta 9 katëshe. Pyetja megjithatë është: përse është e nevojshmë të ndërtohet intensivisht një zonë të tillë historike dhe t'i ndryshohet karakteri i saj tipologjik?

E njëjta logjikë aplikohet nga Rregullorja edhe për zonën fqinjë, 2/40 (sygjerohen ndërtime intensive, të larta 9 katëshe), por edhe për atë 2/41 e 2/42.

2/42 risjell problematikën e zonës së Namazgjasë, sepse të dyja këto nënnjësi kanë në përbërjen e tyre hapësira të mëdha toke të përdorura aktualisht si lulishte, hapësira gjelbërimi. As 2/42 nuk konservohet, pervec perdorimit aktual për shërbime publike asaj i shtohet edhe përdorimi për arsye fetare. Eshtë e  paqartë se ku do akomodohet ky lloj përdorimi, duke konsideruar se Pallati vete mezi përmbush nevojat e institucioneve që përfshin. Që pallati mund të kerkojë rindërtim dhe rizhvillim është e llogjikshme, po aq sa c'eshtë e llogjikshme që ky zhvillim do të ndodhe në kurriz të lulishtes. e po ne kurriz të kesaj lulishteje do të akomdohen edhe nevojat fetare. Kështu, fati i kësaj lulishteje ndjek atë të shumë të tjerave të zhdukura për arsye zhvillimi.